1-mavzu: “Ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanining maqsadi va vazifalari ilmiy blimlarning metodologik asoslari Reja

2. Maqola – bu mustaqil ilmiy tadqiqot bo‘lib, u dolzarb ilmiy muammo 
bo‘yicha o‘z fikrlarini bayon qilishdir 
Times New Roman shriftida 14 kegalda, 1,5 intervalda yozilgan bo‘lishi, 
hoshiyalar 2 sm.dan oshmasligi, sxema, rasm va jadvallar kiritilmasligi kerak.
Xalqaro me’rlarga ko‘ra ilmiy maqolalar Times New Roman shriftida 
yozilishi lozim. Shrift hajmi – 14, qator oralig‘i – 1,5, hoshiya chapda 3 sm., yuqori 
va pastda 2,5 sm., o‘ngda 1,5 sm. bo‘lishi kerak.
Maqolada maqola sarlavxasi bosh harflar bilan yoziladi. Maqolada 
muallif(lar)ning ism-familiya va otasining ismi to‘liq yozilishi, muallif ilmiy unvoni 
va darjasi, telefon raqami, e-maili sarlavhadan oldin ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. 
Ayrim ilmiy maqolalarda muallifning Ismi Sharifi sarlavhadan keyin yoziladi
Har bir maqolada o‘zbek, rus va ingliz tillarida 5-6 qator annotatsiya. 5-10 ta 
kalit so‘zlar bo‘lishi shart.
Maqolalar tahrir hay’ati a’zosi tavsiyasi (taqrizi) va ekspertlar xulosasi bilan 
qabul qilinadi. Taqriz hamda ekspert xulosasi qog‘oz va elektron shaklda ham qabul 
qilinadi. Bunda taqriz va ekspert xulosasi faqat kompyuterda rangli skaner qilingan 
bo‘lishi kerak.
Har bir maqolada muammoning qo‘yilishi, materialning nazariy-metodologik 
va uslubiy jihatdan puxtaligi, manbalarning ishonchliligi, muammo, xulosa, taklif 
va tavsiyalarning asosliligiga e’tibor berilishi kerak.
Maqolada foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro‘yxati keltirilishi lozim. Ilmiy 
maqolalarda boshqa bir muallifning mavzuga oid fikrlar iqtibos shaklda keltiriladi.
Maqolalar hajmi kamida 0,25 bosma tabaqdan (40000 belgi, probellar bilan bir 
bosma tabaq hisoblanadi) iborat bo‘lishi kerak.
3. Siz o‘zingiz tanlagan ilmiy tadqiqot ishingiz doirasida ilmiy konferensiya 
to‘plamiga o‘z tezislaringizni havola etmoqchisiz. Ho‘sh, ishni nimadan 
boshlaysiz? Chunki har qanday tadqiqot yakunida hamjamiyatga uning natijalarini 
qisqa va tushunarli tarzda bayon etishingiz lozim. Aksariyat holatlarda amalga 
oshirgan ishini ko‘rsata bilmaslik natijasida tadqiqotchilar o‘z mehnatlarining past 
baholanishiga sababchi bo‘ladilar. Buning uchun har bir qilgan mehnatingizni 
ommaga ko‘rsata olishingiz, sohangizning qaysi masalasi yuzasidan tadqiqot olib 
borganingiz va qanday xulosaga kelganingiz aynan siz yozgan ilmiy tezislarda o‘z 
aksini topadi. Tezis o‘zi nima?

---

Tezis – bu ilmiy matn bo‘lib, u o‘zida ilmiy tadqiqotning asosiy 
natijalarini va ularni olish usullarini aks ettiradi. Tezislar ilmiy ma’ruzaning 
qisqarttirilgan shakli deb hisoblaganlar adashadi. Tezislarning maqsadi– 
konferensiyaning boshqa qatnashchilariga tadqiqotingiz mazmunini yanada 
yaxshiroq tushuntirishdan iborat.
Sarlavha
Tezis ustida ish boshlashdan avval uning sarlavhasini o‘ylab ko‘ring. Sarlavha 
o‘z navbatida sizning tadqiqotingiz mazmunini o‘zida aks etishi lozim, ammo u 
bitiruv malakaviy ish, magistrlik yoki doktorlik dissertatsiya mavzusi bilan aynan 
bo‘lishi shart emas. Sizning ma’ruzangiz uzog‘i bilan 10 daqiqa davom etishini 
inobatga oladigan bo‘lsak, ana shu qisqa vaqt ichida to‘liq o‘z tadqiqotingiz haqida 
qatnashchilarga so‘zlab berishga ulgurishingiz lozim. Shuning uchun tezis 
sarlavhasi lo‘nda bo‘lgani ma’qul, shu bilan birgalikda u sodda va umumiy 
bo‘lmasligi kerak.
Tarkibi
Har qanday matn, bu puxta o‘ylangan tarkibdir. Albatta tezislar ham bundan 
istisno emas. Birinchidan, ilmiy tezislar uchta asosiy va muhim jihat: dolzarblik, 
muammo va maqsaddan iborat bo‘ladi.
Dolzarblik – bu sizning tadqiqotingiz bugungi kunda naqadar muhim va zarur 
ekanligini ko‘rsatuvchi holat. Albatta tadqiq etilayotgan masalaning dolzarbligi 
xususida yozar ekansiz, bu borada dalillarni keltirishni unutmang. Dolzarblik
“Nega aynan mazkur mavzuni tadqiq etish kerak?” degan savolga javob beradi. 
Dolzarblikdan kelib chiqqan holda tezislarning muammosi shakllantiriladi.
Muammo – bu bugungi kunda jarayon yoki holat to‘g‘risidagi va real faktlar 
o‘rtasidagi mavjud qarama- qarshilikdir. Ya’ni bunda nazariya amaliyotga teskari 
yoki aksincha. Muammo “Masalaning ilgari o‘rganilmagan qaysi jihatlarini tadqiq 
etish mumkin?” degan savolga javob beradi.
O‘z navbatidan tanlangan muammodan kelib chiqqan holda tezis maqsadi 
shakllantiriladi.
Maqsad – tadqiqotning yakuniy natijasidir. Shuning uchun ham preambula 
sifatida: «ishlab chiqish…», «aniqlash…», «asoslash…», «hisoblab chiqish…» kabi 
so‘zlar qo‘llaniladi. Tezisning 21 qismini ishning natijalari egallashi lozim. Bu 
tezisning eng muhim qismidir. Muallifning tadqiq etilayotgan mavzuni ochishga, 
uning yangi qirralarini ko‘rsatishga qo‘shgan hissasi muhim ahamiyat kasb etadi.
Olingan natijalar aniq, miqdoriy ko‘rsatkichlarda va tadqiqot maqsadlariga bog‘liq 
bo‘lishi zarur. Natijalarni ajratib ko‘rsatilgan holda berish maqsadga muvofiq: tartib 
raqamlarda (1,2,3,....., I, II, III…), harqlar bilan (A, B, C…A, B, V…), yoki kirish 
so‘zlari bilan («Birinchidan,…», «Ikkinchidan…») va hokazo.
Tezisni yakunlar ekansiz, albatta xulosa qilishingiz kerak. Xulosa – bu nafaqat 
yuqorida bildirilgan fikrlarni yana bir bor qaytarish emas, balki tadqiqot 
natijalarining qisqacha tahlilidir. Xulosa yangi holatlarni olib chiqishi va “Xulosa 
qilar ekanmiz, fikrimizcha....” degan so‘zlardan foydalanilsa maqsadga muvofiqdir.
Xulosa “Tadqiqot o‘z oldiga qo‘ygan maqsadga erishdimi?” degan 
savolga 
javob 
beradi. 
Albatta 
tezisda 
boshqa 
mualliflarning 
ishidan 
foydalanganligingiz, ularning fikrlarini keltirganingizda muallif ishi, asari, 

---

maqolasiga havola berishingiz lozim. Bu ilmiy izlanishlar makonida siz qanchalik 
to‘g‘ri va erkin harakatlanganingizni ko‘rsatadi.
Tezislar qay ko‘rinishda taqdim etiladi?
Tezis hajmini aksariyat holatlarda larni e’lon qilmoqchi bo‘lgan tashkilot 
belgilaydi. Odatda tezislarning hajmi 1-3 betdan oshmasligi zarur. Ilmiy 
konferensiyalarning axborot xatlarida ilmiy maqola va tezislarga qo‘yiladigan 
talablar yozilib, shrift, qator oraliqlari, havola va snoskalar, rasm yoki jadval qo‘yish 
mumkin yoki mumkin emasligi xususida batafsil ma’lumot beriladi. Ularni diqqat 
bilan o‘qishni unutmang! Agarda talablarga rioya etilmasa, sizning tezisingiz chop 
etish uchun qabul qilinmasligi mumkin. Xalqaro me’rlarga ko‘ra tezislar Times New
Roman shriftida 14 kegalda, 1,5 intervalda yozilgan bo‘lishi, hoshiyalar 2 
sm.dan oshmasligi, sxema, rasm va jadvallar kiritilmasligi kerak.
Tezisda boshqa mualliflarning fikrlari to‘g‘ridan-to‘g‘ri iqtibos shaklida 
keltirilmaydi. Agarba bu juda ham zarur bo‘lsa uning fikri qo‘shtirnoqqa olinib, qavs 
ichida muallifning ism-sharifi, asarining chop etilgan yili keltiriladi. Masalan,
Tezisda I.Ahmedovning ikkita asari keltirilmoqda – 2013 va 2014 yillarda chop 
etilgan. Birinchi ishga havola quyidagicha bo‘ladi: [I.Ahmedov 2013: 51], 
ikkinchisiga – [I.Ahmedov 2014: 151] yoki [O‘sha yerda: 69]. Bunda birinchi son
asarning chop etilgan yili, ikkinchisi esa iqtibos olingan betdir. Agarda bir 
muallifning asarlari bir yilda chop etilgan bo‘lsa, yildan so‘ng indeks beriladi –a, b, 
v: [I.Ahmedov 2002a: 151], [I.Ahmedov 2002b: 152]. Snoskalar esa quyidagicha
keltiriladi: Avloniy A. Turkiy guliston yoxud ahloq. –T.: “Yangi avlod”, 1992. 
B.11.
Tezislarda keltirilgan har bir familiya qavslarda uning asarining chop etilgan 
yili bilan beriladi. Familiyalar albatta muallif ismining bosh harfi bilan beriladi. 
Ismning va sharifning bosh harfi familiyadan oldin qo‘yiladi. Foydalangan 
adabiyotlar ro‘yxatida esa ism va sharifning bosh harfi familiyadan keyin 
qo‘yilishini yoddan chiqarmang. Tezisda tilga olingan har bir ilmiy uslub 
keltirilganda albatta u olingan asarga havola berish zarur (ilmiy metod muallifining 
familiyasi, ismi va sharifi, asari va uning chop etilgan yili ko‘rsatilgan holda).
4.