1-mаvzu. “Iqtisodiy rivojlаnish nаzаriyalаri” fаn sifаtidа reja: Iqtisodiy oʼsish va iqtisodiy rivojlanish tushunchalari Iqtisodiyoʼsishning turlari

1-MАVZU. “IQTISODIY RIVOJLАNISH NАZАRIYALАRI” FАN SIFАTIDА
Reja:
1. Iqtisodiy oʼsish va iqtisodiy rivojlanish tushunchalari
2. Iqtisodiyoʼsishning turlari
3. Iqtisodiy rivojlanish nazariyalari fanining predmeti va uni o`rganish usullari

1. Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiyva boshqa barcha muammolarni hal qilishning asosiy yoʼli - bu milliy iqtisodiyning barqaror rivojlanishi va iqtisodiy rivojlanishga erishishdir. Аholi farovonligining oshirib borishi xam pirovard natijada iqtisodiyoʼsish darajasi va surʼatlariga bogʼlik. Shu sababli mazkur bobning tahlili iqtisodiy rivojlanishning moxiyati, uning darajasini ifodalovchi koʼrsatkichlar, iqtisodiyoʼsishning mazmuni, turlari va koʼrsatkichlarini bayon qilish bilan boshlanadi.

Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi juda serqirra jarayon boʼlib, u oʼz ichiga iqtisodiyoʼsish, iqtisodiydagi tarkibiy oʼzgarishlar, aholihayotining sifati va shart-sharoitlarining takomillashuvini oladi. U xech kachon bir tekis, Yuqorilab boruvchi chizik buyicha ruy bermaydi. Iqtisodiy rivojlanish oʼz ichiga yuksalish va Inqiroz davrlarini, iqtisodiydagi mikdor va sifat oʼzgarishlarni, ijobiy va salbiy tomonlarni olib notekis boradi.
Milliy iqtisodiyda iqtisodiy rivojlanish kiyin aniqlanadigan jarayon boʼlganligi sababli, uning mezonlaridan biri boʼlgan iqtisodiy oʼsish koʼprok tahlil kilinadi. Iqtisodiy oʼsish iqtisodiy rivojlanishning tarkibiy kismi boʼlib, oʼz ifodasini real YaIM xajmining oshishi hamda aholi jon boshiga nisbatankoʼpayishida topadi.
Iqtisodiy oʼsishga tarixiy jihatdan yondoshilganda, u bir xil surʼatlarda vabir tekis bormaydi. Tarixda iqtisodiy oʼsish surʼatlarining jadallashish, jiddiy pasayish va xatto qiskarish davrlari maʼlum. Аgar katta tarixiy bosqichlar olib karaladigan boʼlsa, jahon va milliy iqtisodiyda barqaror iqtisodiy oʼsish, ishlab chiqarishning har tomonlama rivojlanish manzarasi hosilboʼladi. Shu bilan birga Iqtisodiу oʼsish nafaqat mikdor, balki muayyan sifat oʼzgarishlari shaklida xam namoyon boʼladi.

2.Ijtimoiy mahsulotning oʼsish surʼati bilan ishlab chiqarish omillari mikdorining oʼzgarishi oʼrtasidagi nisbat iqtisodiy oʼsishning ekstensiv yoki intensiv turlarini belgilab beradi.

Ekstensiv iqtisodiy oʼsishga ishlab chiqarishning avvalgi texnikaviy asosi saklanib kolgan holda ishlab chiqarish omillari mikdorining koʼpayishi tufayli erishiladi. Аytaylik, mahsulot ishlab chiqarishni ikki xissa koʼpaytirish uchun mavjud korxona bilan bir katorda urnatilgan uskunalarning kuvvati, mikdori va sifati, ishchi kuchining soni va malaka tarkibi buyicha xuddi ushanday yana birkorxona suriladi. Ekstensiv rivojlanishda, agar u sof holda amalga oshirilsa, ishlab chiqarish samaradorligi oʼzgarmay qoladi.
Iqtisodiy oʼsishning intensiv turi sharoitida mahsulot chiqarish miqyoslarini kengaytirishga ishlab chiqarish omillarini sifat jihatidan takomillashtirish, yanada ilgor ishlab chiqarish vositalarini va yangi texnikani qullash, ishchi kuchi malakasini oshirish, shuningdek mavjud ishlab chiqarish potentsialidan yaxshirox foydalanish yoʼli bilan erishiladi. intensiv yoʼl ishlab chiqarishga jalb etilgan resurslarning har bir birligidan olinadigan samaraning, pirovard mahsulot mitsdorining oʼsishida, mahsulot sifatining oshishida oʼz ifodasini topadi. Bunda mahsulot ishlab chiqarishni ikki xdssa oshirish uchun mavjud korxonaga teng boʼlgan yana bir korxona surishga xojat yuts. Bu natijaga ishlab turgan korxonani rekonstruktsiya qilish va texnika bilan qaytaqurollantirish, mavjud resurslardan yaxshirots foydalanish hisobiga erishish mumkin.