1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning shakllanishi va



Yüklə 484,9 Kb.
səhifə77/82
tarix16.12.2023
ölçüsü484,9 Kb.
#182738
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   82
1-mavzu. Iqtisodiy tahlilning shakllanishi va-www.hozir.org

7.9-jadval



Ishlab chiqarilgan mahsulot xarajat sig‘imi ko‘rsatkichlari

Bir so‘mlik mahsulotga to‘g‘ri keluvchi


Aniqlanishi


Material xarajatlar


M aterial xarajatlar


M ahsulot hajmi

Ish haqi va ijtimoiy ajratmalar


I sh haqi va ajratmalar


M ahsulot hajmi

Amortizatsiya


Amortizatsiya


M ahsulot hajmi

Boshqa xarajatlar


Boshqa xarajatlar


M ahsulot hajmi

.10-jadval

Rentabellik tahlili




Ko‘rsatkichlar

O‘tgan yil


Hisobot yili


Farqi (+; –)


A

B

D

E

F

1

Mahsulot sotishdan sof tushum


125987

152485

+26498

2

Sotilgan mahsulot tannarxi


102574

135425

+32851

3

Sotishdan olingan foyda


23413

17060

-6353

4

Sof foyda


2589

3125

+5365

5

Asosiy vositalar o‘rtacha yillik qiymati


5213

5632

+419

6

Aylanma mablag‘lari o‘rtacha yillik


qiymati

8752

9521

+769

7

Korxona mulki


15562

17892

+4330

8

O‘zlik mablag‘lari


8542

8965

+423

9

Qarz mablag‘lari


2546

3212

+670

10

Mahsulot rentabelligi


18,6

11,2

–7,4

11

Asosiy vositalar rentabelligi


49,6

55,4

+5,8

12

Aylanma mablag‘lar rentabelligi


29,6

32,8

+3,2

13

Ishlab chiqarish tannarxi rentabelligi


22,8

12,6

–10,2

14

O‘z mablag‘lari rentabelligi


30,3

34,8

+4,5

15

Jami mulkka nisbatan rentabellik


16,6

17,5

+0,9

16

Umumiy rentabellik


18,5

20,6

+2,1

17

Qarz mablag‘lari rentabelligi


101,7

97,2

–4,5

7.10-jadval ma’lumotlaridan shuni xulosa qilish mumkinki, korxonada rentabellik ko‘rsatkichlari o‘tgan yilga nisbatan bir qadar o‘sgan. Faqat mahsulot rentabelligi, ishlab chiqarish tannarxi va qarz mablag‘alariga nisbatan rentabellik ko‘rsatkichlari bo‘yicha o‘tgan yilga nisbatan pasayish kuzatilgan.
Asosiy vositalar rentabelligi 5,8 %ga, aylanma aktivlari rentabelligi (moddiy) 3,2 %ga, o‘z mablag‘lari rentabelligi 4,5 %ga, jami aktivlar rentabelligi 0,9 %ga, umumiy rentabellik 2,1 %ga o‘sgan.
Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarga tahlilda alohida ahamiyat beriladi. Rentabellik o‘zgarishiga ta’sir etuvchi omillarni ularda qatnashuvchi birliklarga nisbatan belgilash mumkin. Misol uchun, mahsulotni sotishga nisbatan rentabellik o‘zgarishiga sotishdan olingan yalpi foyda summasining o‘zgarishi va sotishdan olingan tushumlar summasining o‘zgarishi ta’sir etsa, asosiy vositalar rentabelligiga korxona sof foydasining o‘zgarishi va asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymatining o‘zgarishi, umumiy rentabellikka bir so‘mlik tushumga to‘g‘ri keladigan sof foyda summasining o‘zgarishi, asosiy vositalar qaytimining o‘zgarishi va moddiy aylanma mablag‘lar qaytimining o‘zgarishlari ta’sir qiladi va hokazo.

3. Korxona moliyaviy holati tahlili

Moliyaviy holatni ifodalovchi ko‘rsatkichlar korxonaning muhim iqtisodiy ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Bu boradagi tahlil moliyaviy hisobot hamda boshqa zarur manbalardagi ma’lumotlar asosida o‘tkaziladi. Moliyaviy holat bir qator muhim ko‘rsatkichlar hamda hisob-kitoblar bilan o‘rganiladi. Ularning ayrimlarini tartib asosida ko‘rib chiqamiz.

Moliyaviy tahlilda korxona mulki, ularning manbasi chuqur o‘rganiladi. Chunki, korxonada mulklar va ularning manbalarining holati va o‘zgarishi moliyaviy holatning muhim jihati hisoblanadi. Quyidagi jadvalda korxona mulkining hajmi va tarkibi keltirilgan.

7.11-jadval

Korxona mulkining tahlili



Mol-mulkning tarkibi

Yil boshiga


Yil oxiriga


O‘zgarishi (+, –)


Ming so‘m


%

Ming so‘m

%

Ming so‘m

%

Yil boshiga nisbatan %

1.

Uzoq muddatli
aktivlar

251184

73,7

265548

71,7

14364

–2,0

5,7

2.

Joriy aktivlar


89545

26,3

104694

28,3

15149

2,0

16,9



Shu jumladan:
















A)

Tovar moddiy
zaxiralar

7946

2,3

12216

3,3

4270

1,0

53,7

B)

Pul mabag‘lari va


qimmatli qog‘ozlar

834

0,2






–0,2

0,0

D)

Debitorlar

80765

23,7

92478

25,0

11713

1,3

14,5



Balans aktivining


jami

340729

100

370242

100

29513

0,0

8,7

7.11-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, xo‘jalikning mol-mulki yil boshiga nisbatan 29513 ming so‘mga ko‘paygan. Bu yaxshi ko‘rsatkich, albatta. Bunda uzoq muddatli aktivlar 14364 ming so‘mga, joriy aktivlar esa 15149 ming so‘mga oshgan. Korxona ham ishlab chiqarishga sharoit yaratmoqda, ham mablag‘lar aylanishini oshirmoqda. Biroq debitor korxonaning qarzlari hamon yuqoriligicha qolmoqda. Umuman olganda xo‘jalikning mulki mavjud va u oshib bormoqda.

Shundan so‘ng balansning passiv qismi o‘rganiladi.


Balansning passiv qismida xo‘jalik mablag‘larining qoplash manbalari ko‘rsatiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mablag‘larni to‘ldirish quyidagilardan iborat:
  1. O‘zlik mablag‘larning manbalari.


  2. Majburiyatlar.


Bozor iqtisodi talabidan kelib chiqqan holda xo‘jalikda qarz kam bo‘lgani ma’qul. Quyidagi jadvalda xo‘jalik mablag‘larining manbalari ko‘rsatilgan.



7.12-jadval

Korxonada balans passivi tahlili



Mol-mulkning tarkibi

Yil boshiga


Yil oxiriga


O‘zgarishi (+, –)


Ming so‘m




%

Ming so‘m


%

Ming so‘m


%

Yil boshiga nisbatan
%

1

O‘zlik mablag‘lari
manbalari

201291

59,1

234146

63,2

32855

4,2

16,3

2

Majburiyatlar


139438

40,9

136096

36,8

–3342

–4,2

–2,4



Shu jumladan:




0,0



0,0

0

0,0



A)

Uzoq muddatli kredit va
qarzlar

118815

34,9

113768

30,7

–5047

–4,1

–4,2

B)

Qisqa muddatli kredit va


qarzlar

7849

2,3

9945

2,7

2096

0,4

26,7

D)

Kreditorlik qarzlari


12774

3,7

12383

3,3

–391

–0,4

–3,1



Balans passivining jami


340729

100

370242

100,0

29513

0,0

8,7

7.12-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, korxonada mablag‘lar manbayi ham 29513 ming so‘mga ko‘paygan. O‘zlik mablag‘lari manbalari 32855 ming so‘mga keskin oshgan. Majburiyatlar esa – 3342 ming so‘mga kamaygan. Bu borada xo‘jalikdagi ahvol yaxshilangan. Bu esa moliyaviy holatni manbalar bo‘yicha yanada yaxshilanganini namoyon qiladi.

Uzoq muddatli kredit va qarzlar yil oxiriga kamaygan. Bu ham yaxshi holatlardan biri hisoblanadi.


Tahlilda zaxiralari va xarajatlarni har tomonlama o‘rganish o‘ta muhimdir.
Bunday mablag‘lar tarkibiga ishlab chiqarish zaxiralari, ya’ni xomashyo va materiallar, sotib olingan yarim fabrikatlar va komplektlovchi buyumlar, konstruksiya va detallar, ikkilamchi materiallar va o‘rnatilgan asbob-uskunalar, ehtiyot qismlar, parvarish va boquvdagi chorva mollari, urug‘, yem-xashak va boshqalar kiradi. Ular xo‘jalikning bir me’yorda ishlashi hamda mahsulot ishlab chiqarish va shartnoma bo‘yicha sotish rejasini ta’minlashga yetarli bo‘lishi lozim. Shuningdek, zaxira va xarajatlar tarkibiga o‘simlik va chorvachilik bo‘yicha tugal- lanmagan ishlab chiqarish, kelgusi davr xarajatlari, tayyor mahsulot va boshqalar ham kiradi. Tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini ham o‘rganish va tahlil etish lozim bo‘ladi.
Shu bilan birga, moliyaviy holat tahlilida aylanma mablag‘larni qoplashga o‘zlik manbalarining yetarliligi yoki yetishmasliligini tahlili ko‘rib chiqiladi.
Quyidagi jadvalda zaxira va xarajatlarni qoplashga o‘zlik manbalarning yetarliligini aniqlash uslubi keltirilgan.


Yüklə 484,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   74   75   76   77   78   79   80   81   82




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin