1-mavzu. Kirish. Suyuqlik haqida umumiy tushuncha. Suyuqliklarning fizik xossalari. Suyuqlikka ta’sir etuvchi kuchlar

Suyuqliklarning asosiy fizik xossalari 

Zichlik va solishtirma og‘irlik 

Suyuqliklarning  asosiy  fizik  xosslaridan  quyidagilar  hisoblanadi:  zichlik, 

solishtirma og‘irlik, siqiluvchanlik, qovushqoqlik. 

Suyuqliklarni  hajm  bo‘yicha  taqsimlanishi  zichlik  va  solishtirma  og‘irlik 

bilan xarakterlanadi. 

Suyuqlikning  zichligi 



  –  bu  bir  jinsli  suyuqliklarning  hajmga  nisbati 

tushuniladi: 

                                                 

V

m





                                           (1.1) 

bu erda 

m

 – suyuqlik massasi; 

V

 – suyuqlikning hajmi. 

Nisbiy  zichlik  tushunchasi  gidravlikada  keng  foydalaniladi.  Suyuqlikning 

nisbiy  zichligi 

0



  deb,  suyuqlik  zichligining 

C

t

0

98

,

3



  da  olingan  suv  zichligi 

с



 

nisbatiga aytiladi, ya’ni 

                                               

с









0

                                          (1.2) 

Nisbiy zichlik – o‘lchamga ega bo‘lmagan kattalikdir. 

Zichlik  haroratga  bog‘liq  bo‘lib,  odatda,  harorat  ortishi  bilan  uning  qiymati 

kamayadi.  Bu  o‘zgarish  neft’  mahsulotlari  uchun  quyidagi  munosabat  orqali 

ifodalanadi: 

                                         

)

20

(

1

20







t

t

t







                               (1.3) 

bu  erda 

t

  –  harorat  (birligi 

0

S), 

t



  –  hajmiy  kengayish  koeffitsenti; 

20



  – 

suyuqlikning 20

0

S dagi zichligi. 

Suyuqlikning  solishtirma  og‘irligi 



  –  bu  suyuqlik  og‘irligining 

G

  uning 

hajmi nisbatiga aytiladi: 

                                                  

V

G





                                          (1.4) 

---

Solishtirma  og‘irlik  bilan  zichlik  orasidagi  bog‘lanish  mavjud:  Nyuton 

qonuniga muvofiq massa va og‘irlik 

mg

G 

 munosabati bilan bog‘liq, bu erda 

g

 – 

erkin tushish tezlanishi, u holda 

                                        

g

V

mg

V

G











                                 (1.5) 

Suyuqlikning  nisbiy  solishtirma  og‘irligi 

0



  shu  suyuqlikka  ma’lum 

haroratda quyidagi tenglikdan topish mumkin: 

                                                

c

t









0

                                          (1.6) 

bu  erda 

t



  –  ma’lum  haroratda  olingan  suyuqlikning  solishtir-ma  og‘irligi; 

с



  – 

C

t

0

98

,

3



 da olingan suvning solishtirma og‘irligi. 

Zichlik  ham  solishtima  og‘irlik  singari  bosim  va  haroratga  bog‘liq. 

Suyuqliklarning  zichligi  va  solishtirma  og‘irligi  haroratning  oshishi  va  bosimning 

kamayishi  bilan  kamayadi. 

C

t

0

98

,

3



  da  suv 



  va 



  larning  eng  kichkina 

qiymatlari  xarakterlanadi,  bundan  tashqari  suv  0  dan  3,98 

0

S  gacha  bo‘lgan 

chegaralarda taqdim etiladi. 

Solishtima hajm – zichlikka teskari bo‘lgan kattalikka aytiladi: 

                                              

m

V

v







1

                                       (1.7) 

Bu erda 

1





v

 deb yozish mumkin.