1 Mavzu: Kompyuter tarmoqlari. Asosiy tushunchalar

1 Mavzu: Kompyuter tarmoqlari. Asosiy tushunchalar
Reja:
1. Asosiy tushunchalar
2. Kompyuter tarmoqlarining texnik ta`minoti
3. Kompyuter tarmoqlarining dasturiy va axborot ta`minoti

Asosiy tushunchalar Kompyuter tarmog’i (Computer Net. Work, net–tarmoq, va work– ish) – bu kompyuterlar o’rtasida axborotlar almashinuvi tizimidir. Yoki boshqacha qilib aytsak: Kompyuter tarmog`i– bu ikkita yoki undan ko‘proq kompyuterlarning va boshqa qurilmalarning biriga kabellar bilan ulanishidan hosil bo‘ladigan tarmoqdir. Kompyuter (hisoblash) tarmog'i– aloqa kanallari yordamida ma`lumotlarni tarmoqlangan qayta ishlashning yagona tizimiga ulangan kompyuterlar va terminallar to'plami bo'lib, u ko'p mashinali birlashmaning eng yuqori shaklidir. Kompyuter tarmog'i "tarmoq abonenti", "stansiya" va "fizik uzatish muhiti" kabi tarkibiy qismlardan tashkil topgan bo’ladi. Tarmoq abonenti tarmoqda axborotni yuzaga keltiruvchi yoki uni istemol qiluvchi ob`ektdir. Stansiya– axborot uzatish va qabul qilish bilan bog’liq vazifalarni bajaruvchi ob`ektdir.

Alohida kompyuterlar, kompyuter majmualari, terminallar, sanoat robotlari, programmaviy boshqaruvli dastgohlar va shu kabilar tarmoq abonentlari bo'lishlari mumkin va xar bir abonent stansiyaga ulanadi. Abonent va stansiya birgalikda "abonent tizimi“ deb ataladi. Abonentlarning o'zaro aloqasini tashkil etish uchun fizik uzatish muhiti mavjud bo'lishi kerak. Fizik uzatish muhiti– elektr, radio yoki boshqa signallar yordamida amalga oshiriladigan aloqa kanali va ma`lumotlarni uzatish, qabul qilish qurilmalaridir. Fizik uzatish muhiti negizida abonent tizimlari o'rtasida axborot uzatishni ta`minlovchi kommunikasion tarmoq tashkil etiladi. Bunday yondashuv har qanday komppyuter tarmog'ini abonent tizimlari va kommunikasion tarmok yig'indisi sifatida ko'rish imkonini beradi.
Kompyuter tarmoqlari quyidagi belgilari bo’yicha klassifikatsiyalanadi: ÿ ÿ ÿ Geografik (xududiy) joylashuvi bo’yicha; Ishlab chiqarish bo’limlarining miqyosi bo’yicha; Boshqarish usuli bo’yicha; Axborotni uzatish tezligi bo’yicha; Aloqa (ulanish) topologiyasi tuzulishi bo’yicha.
Abonent tizimlarining xududiy joylashuviga qarab kompyuter tarmoqlarini uchta asosiy turkumga ajratish mumkin: Lokal tarmoqlar- (LAN– Local Area Network); Mintaqaviy tarmoqlar- (MAN– Metropolitan Area Network); Global tarmoqlar- (WAN– Wide Area Network);
Lokal kompyuter tarmog'i uncha katta bo'lmagan xudud chegarasida joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Masalan, korxonalar, tashkilotlar, firmalar, banklar, ofislar miqyosidagi komppyuterlarni o'zaro birlashtiruvchi tarmoqlar lokal kompyuter tarmog'i turkumiga kiradi. Hozirgi vaqtda lokal hisoblash tarmoqlari abonentlarining xududiy joylashuvi bo'yicha qat`iy cheklashlar yo‘q. Mintaqaviy kompyuter tarmog'i bir-biridan ancha uzoq masofada joylashgan komppyuterlarni va lokal kompyuter tarmoqlarini o'zaro bog'laydi. U katta shaxar, iqtisodiy mintaqa va alohida mamlakat doirasidagi abonentlarni o'z ichiga olishi mumkin. Odatda, mintaqaviy hisoblash tarmog'i abonentlari o'rtasida masofa o'nlab, yuzlab kilometrni tashkil etadi. Global kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlar yoki kit`alarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi. Mazkur tarmoq abonentlar o'rtasidagi aloqa telefon, radio aloqa va kosmos aloqa tizimi negizida amalga oshiriladi.

Tarmoq miqyosi (o’ljami) Masofa (Дистанция) Joyi Turi (Место) (Тип) 1 м Plata Kompyuter 10 м Xona (Комната) LAN 100 м Bino (Здание) LAN 1000 м Qo’shni binolar (Кампус) LAN 100000 м Shahar (Город) MAN 1000000 м Qit`a (Континент) MAN Планета WAN 10000000мIshlab chiqarih, tashkilot miqyosi (масштаби) bo’yicha tarmoqlar quyidacha farqlanadi: : Bo’limlar tamog’i (сети отделов); : Kampuslar tarmog’i (сети кампусов); : Tashkilot, kompaniya tarmoqlari (корпоративные сети).Bosqarish usullari bo’yicha tarmoqlar quyidagicha bo’lishi mumkin: “Mijoz – server” Mijoz – server tarmoqlari (Клиент–сервер); – Mijoz bu tarmoqqa so’rovlar beruvchi (kompyuter yoki dastur) ob`ektdir. Yoki boshqacha aytganda Mijoz- bu tarmoqni abonenti bo‘lib, faqat tarmoq resurslaridan foydalanadi, ya`ni tarmoq unga xizmat qiladi. – Server–bu tarmoqqa xizmat ko’rsatuvchi (kompyuter yoki Server dastur) ob`ekt. Yoki boshqacha aytganda Server- bu tarmoqni abonenti bo‘lib, boshqa abonentlarga o‘zining resurslarini taqdim etadi, o‘zi esa boshqa abonentlarni resurslaridan foydalanmaydi, ya’ni faqat tarmoqga xizmat qiladi. “Peer–to Peer” Peer (teng huqukli) tarmoqlar (одноранговые сети) bir rangli tarmoqlar, yani tarmoqdagi barcha kompyuterlar bir xil kirish va resurslar huquqiga ega.Axborotlarni uzatish tezligi Ma`lumotlarni uzatishning kichik tezligi– tezligi bunda ma`lumotlarni uzatish tezligi 10 dan 100 gacha kilobit bo’ladi; kilobit Ma`lumotlarni uzatishning o’rtacha tezligi– tezligi bunda ma`lumotlarni uzatish tezligi, birdan bir necha o’nlab megabit diapazonda bo’ladi; Ma`lumotlarni uzatishning yuqori tezligi– tezligi bunda ma`lumotlarni uzatish tezligi 100 dan yuqori megabit va megabit gegabit diapazonda bo’ladi.Aloqa, ulanish topologiyasi bo’yicha kompyuter tarmoqlari quyidagicha bo’lish mumkin: " Umumiy shina topologiyasi (Bus– Общая шина ); " Yulduz topologiyasi (Star– Звезда); Yulduz topologiyasi " Halqa topologiyasi (Ring– Кольцо); Halqa topologiyasi " Daraxtsimon tuzulmali topologiya (Tree– Древовидной); " Aralash tuzulmali topologiya (Mixed– Смешанной).

“Umumiy shina” topologiyasi Umumiy shina tarmoq tapologiyasi (bus- Общая шина)– шина bunda hamma kompyuterlar bir aloqa liniyasiga parallel ulanadi va har bir kompyuterdan axborot bir vaqtda hamma qolgan kompyuterlarga uzatiladi.

“Yulduz” topologiyasi Yulduz topologiyasi (Star– Звезда)– Звезда bunda bitta markaziy kompyuterga chetda qolgan kompyuterlar ulanadi, shu bilan birga har biri o‘zining alohida aloqa liniyalaridan foydalanadi.

“Halqa” topologiyasi Halqa topologiyasi (Ring– Кольцо)– Кольцо bunda har bir kompyuter axborotni har doim faqat bitta zanjirda kelayotgan kompyuterga uzatadi, axborotni esa faqat zanjirdagi oldinda kelayotgan kompyuterdan oladi va bu zanjir “halqa” bo‘lib birlashgan

Kompyuter tarmog’ining texnik ta`minoti Kompyuter tarmog’ini tashkil qilish uchun albatta bir nechta tarmoqda ishlatiladigan texnik vositalardan foydalaniladi. Bu vositalar vazifalari har xil bo’lishi mumkin, lekin ularning ayrimlari tarmoqdagi axborot almashinuviga yordam bersa, ayrimlari axborot almashinuvi ishonchligini oshiradi, ayrimlari esa uzatish tezligi va masofasini oshiradi va hakozo. Quyida bu texnik vositalar va ular xaqida ma’lumotlarni keltiramiz.

Kompyuter tarmog’i qurilmali quyidagilar: Aloqa kabellari- Линия связи - Network cable Tarmoq kartasi - Сетевая карта- Network Card Trаnsivеrlаr - Трансивер- Transceiver Takrorlagichlar - Повторитель- Repeater Kоnsеntrаtоrlаr - Концентратор- Hub Ko’priklar - Мост - Bridge Kommutatorlar - Коммутатор- Switch Mashrutlovchilar- Маршрутизатор- Router

Aloqa kabellari Ахbоrоt uzazish muхiti dеb– kоmpyutеrlаr o’rtаsidа ахbоrоt аlmаshinuvini tаminlоvchi ахbоrоt yo’llаrigа (yoki аlоqа kаnаllаrigа) аytilаdi. Ko’pchilik kоmpyutеr tаrmоqlаridа (аyniqsа LANda) simli yoki kаbеlli аlоqа kаnаllаri ishlаtilаdi. Хаmmа ishlаb chiqаrilаdigаn kаbеllаrni uch turgа bo’lish mumkin: 1. O’rаlgаn juft simli kаbеl (Витая пара, twisted pair), ulаr himоyalаngаn ya`ni ekrаnlаshtirilgan (shielded twisted pair-STP) vа himоyalаnmаgаn ya`ni ekrаnlаshtirilmаgаn, (unshielded twisted pair - UTP); 2. Kоаksiаl kаbеllаr (coaxial cable); 3. Оptik tоlаli kаbеllаr (fiber optic). O’ralgan juft kabel Витая пара Koaksial Коаксиал Optik tollali Оптоволокно

O’rаlgаn juft simli kаbеllar (Витая пара, twisted pair)- asosan ikki xil bo’ladi: 1. Himоyalаngаn ya`ni ekrаnlаshtirilgan (shielded twisted pair-STP); - Ekranlangan qatlam Himoya qatlami Izalatsiya qatlami

2. Himоyalаnmаgаn ya`ni ekrаnlаshtirilmаgаn, (unshielded twisted pair - UTP). - Tashqi himoya qatlami - O’ralgan juft sim Rang bilan ajratilgan izalatsiya Maximum cable length: 100 m