xarajatlar”ning ham doiraviy oqimi amalga oshiriladi. Ya'ni, uy xo‘jaliklari o‘zlari
yetkazib bergan iqtisodiy resurslar evaziga daromad oladi hamda ularni tovarlar va
xizmatlar iste'mol qilish uchun sarflaydilar yoki aksincha korxonalar resurslar uchun
sarf-xarajatlar qiladilar hamda tayyor mahsulotlarni sotish evaziga daromad oladilar.
2-chizma. Sof bozor iqtisodiyoti sharoiti “resurslar - mahsulotlar” va
“daromadlar – xarajatlar” ning doiraviy aylanishi modeli.
Resurslar hamda tovarlar va
xizmatlar oqimi jami taklifni, daromadlar va
xarajatlar oqimi jami talabni ko‘rsatadi. Davlat ishtiroki mavjud bo‘lmagan yopiq
iqtisodiyotda yalpi talab va yalpi taklifning o‘zaro teng bo‘lishi
firmalarnining
yalpi sotuvi, yoki yalpi ishlab chiqarishi hajmi uy
xo‘jaliklarining yalpi daromadlari, yoki yalpi daromadlariga teng bo‘lishi shaklida
namoyon bo‘ladi.
Bu ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi tenglikning buzilishi
ishlab chiqarishning
pasayishi, inflyasiya va ishsizlik darajalarining ko‘tarilib ketishiga sabab bo‘ladi.
Davlat aralauvi mavjud bo‘lgan iqtisodiyotda bu model ancha murakkab ko‘rinish
oladi.
Пул даромадлари (иш
ҳақи, рента, фоиз, фойда)
Ресурслар бозори
Уй хўжалиги
Фирмалар
Товарлар ва хизматлар
бозори
Ресурсларга
харажатлар
Даромадлар
Истеъмол харажатлар
Ресурслар
Ер, меҳнат,
капитал
Товар ва
хизматлар
Товар ва
хизматлар
3-chizma. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar –
xarajatlar”ning davlat aralashuvi mavjud iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi modeli.
Bunda:
Bunday iqtisodiyotda resurslar - tovarlar va xizmatlar,
daromadlar-
xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali,
ham davlat
aralashuvi bilan ta'minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va
iste'molchilarning harakatini
bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar
bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar yaratadi.
Davlat korxonalar va uy xo‘jaliklarini soliqqa tortish
bilan birga korxonalarga
subsidiyalar berish, aholiga transfert to‘lash orqali ularning ishlab chiqarish
imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta'sir etadi. Ayni paytda davlat resurslar
bozoridan hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib oluvchi sifatida ishtirok etadi.
Davlat o‘z ishtiroki bilan firmalarning ishlab
chiqarish hajmlari va uy
xo‘jaliklarining tovarlar va xizmatlar xarid qilish miqdolari to‘g‘risidagi qarorlari
o‘zaro mos kelmagan hollarda ro‘y beradigan iqtisodiy tebranishlarni tartibga solib
turadi.
Ochiq iqtisodiyot
sharoitida
doiraviy
oqimlar
modeli
yanada
murakkablashadi. Endi unda to‘rtinchi makroiqtisodiy sub'ekt-
tashqi dunyo ham
paydo bo‘ladi. Chet el investisiyalarinig kiritilishi va xorijga investisiya qilish,
eksport va import operatsiyalari shu jumladan
moliyaviy bozor orqali
jamg‘armalarning investisiyalarga oqib o‘tishi va moliyaviy mablag‘larning qayta
taqsimlanishini e'tiborga olsak ko‘rib o‘tilgan model mukammal emasligiga iqror
Dostları ilə paylaş: