1-Mavzu: Media savodxonlik va axborot madaniyati evolutliyasi hamda jamiyatdagi ahamiyati (2soat) reja


O’zbekistonda media savodxonlik uchun qilingan ishlar haqida



Yüklə 229,46 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/7
tarix30.11.2023
ölçüsü229,46 Kb.
#170111
1   2   3   4   5   6   7
1-ma\'ruza

5.O’zbekistonda media savodxonlik uchun qilingan ishlar haqida. 

Zamonaviy OAV turi hisoblangan internet jurnalistikasi OAV taraqqiyoti


uning vazifalarining kengayishi, ishlab chiqarish va texnika sohasidagi keskin 
o‛zgarishlar, jurnalistika va jamiyat o‛rtasidagi munosabatlarning murakkablashuvi 
jurnalistlar oldiga yangi vazifalarni qo‛ymoqda. Bir vaqtning o‛zida yangiliklar yoza 
oladigan, intervyu olish, rasm va videoga tushirish mahoratini egallay olgan, internet 
uchun materiallar tayyorlay oladigan universal jurnalistlarni yetishtirish hozirgi kunda 
muhim. Shu bilan birga ushbu anʼanaviy jurnalistik malakaga endilikda yana texnik 
xarakterdagi matematik va muhandislik kabi sohalar bo‛yicha ham malaka hamda 
ko‛nikmalarni hosil qilishga to‛g‛ri kelayapti. Bu, ayniqsa, internetdan foydalanuvchi 
jurnalistlar uchun juda zarurdir. Shunday qilib, turli sohalarning konvergensiyasi 
jurnalistlardan ham universallashish, ham ixtisoslashuvni talab etadi. Shu bilan birga 
universallashuv, to‛g‛rirog‛i, transprofessionallashuv, avvalambor, aynan bir sohani 
to‛liq o‛zlashtirib olishni taqozo etadi. Universal jurnalist bu muayyan bir sohani to‛liq 
egallagan mutaxassis ham demakdir. Aynan mana shu narsa bir-biriga yaqin bo‛lgan 
ixtisosliklarni tezlikda o‛zlashtirib olish imkonini beradi. Yuzaki yondashuv, barcha 
narsani shunchaki bajarish professional vazifani amalga oshirish uchun yetarli emas. 
Medialarning birlashuvi, yaʼni konvergensiya sharoitida jurnalist ijodi o‛zining ko‛p 
qirraligi, axborotni qisqa, faktlarga asoslangan holda, zamonaviy talablarga mos 
ravishda tezkor uzatishi bilan ajralib turadi. Raqamli texnologiyalar konvergensiyasi 
sharoitida media va axborot savodxonligiga ega bo‛lgan jurnalistlarning ijodiy faoliyati 


sifat bosqichiga ko‛tariladi. Shuningdek, universallashuv jarayoni jurnalistlarni 
quyidagilarni bajara olishlariga sharoit yaratdi: 
• dolzarb, ijtimoiy axborotni yaratish;
• mavjud ijtimoiy jarayonlarni tankidiy jihatdan tahlil eta olish;
• medianing ijtimoiy jarayonlarga taʼsir etish ko‛lami va darajasini, unda 
axborotni namoyish etish shakllarini tushunish;
• ularning o‛zlarining faol fuqarolik pozitsiyasini namoyish etishda undan 
foydalanish va ijodiy jihatdan tushunish; 
• har taraflama puxta va mustaqil qarorlar qabul qilish; 
• atrof-muhit haqida yangi axborot olish; 
• umumiylik hissiyotini shakllantirishga ko‛maklashish;
• jamiyat rivojining dolzarb masalalari bo‛yicha ommaviy debatlar va 
dialoglarni taʼminlash va qo‛llab-qo‛vvatlash;
• hayoti davomida uzluksiz taʼlimni qo‛llab-quvvatlash;
• o‛z xavfsizligini taʼminlagan va ijtimoiy masʼuliyatni his qilgan holda 
mediadan foydalanish;
• fuqarolik jamiyati va global axborot tarmog‛ini shakllanishi va rivojini 
qo‛llabquvvatlash.
Yuqorida sanab o‛tilganlarning barchasi kun.uz saytida faoliyat 
yuritayotgan jurnalistlarda namoyon bo‛lmoqda. Saytning “O‛zbekiston yangiliklari”, 
“Jahon yangiliklari”, “Iqtisodiyot yangiliklari”, “Jamiyat yangiliklari”, “Fan va texnika 
yangiliklari”, “Sport yangiliklari” ruknlari ostida berilayotgan materiallar 
respublikamiz va xorijda sodir bo‛layotgan voqea-hodisalarga o‛zgacha, qolipdan 
chiqqan holda yondoshuv natijasida juda ham o‛qishlidir. Internet tizimida faoliyat 
yurituvchi jurnalist radio, televideniye, matbuotda faoliyat yurituvchi jurnalistdan 
albatta farq qiladi. Internet jurnalisti yuqorida tilga olingan jurnalistlarning barcha 
xususiyatlarini o‛zida mujassam etgan holda o‛z faoliyatini bajarishi lozim. Internet 
jurnalistining mahorati yangiliklarni baholay olishida bilinadi. Bu jurnalistdan talab 
qilinadigan asosiy narsalardan biri hisoblanadi. Yangiliklarni tanlash va ularni 
baholash internet jurnalisti kundalik faoliyatidagi eng qiyin yumushlardan biri 
hisoblanadi. Bu jurnalistning tajribasini ham ko’rsatib beradi. Masalan, “kun.uz” sayti 
jurnalistlari yangiliklarni baholashda mazkur saytning axborot siyosatiga, voqeaning 
ijtimoiy ahamiyati va dolzarbligiga eʼtibor berishadi. Saytda berilgan “Nazorat 
qiluvchi idoralar mustaqil bo‘lishi kerak. Davlat boshqaruvidagi muammolardan biri 
haqida” sarlavhasi ostida chop etilgan xabar 2 soat ichida 13 804 marta o’qilganini 
kuzatish mumkin, bu ham albatta auditoriyaning qiziquvchanligidan dalolat beradi. 
“Musulmonlar idorasining yo‘l harakati qoidalariga rioya qilishga doir fatvosi e’lon 
qilindi” kabi xabarlar ham foydalanuvchilar diqqat-eʼtiborini tortib kelmoqda. Internet 
jurnalistining mahorat qirralaridan yana biri uning tezkorligidir. Agarda 2-3 yil oldin 


respublikamizda faoliyat yuritayotgan saytlarning salkam 50 foizi muntazam 
yangilanmagan bo‛lsa, bugungi kunda sifatli axborotga bo‛lgan talabning oshishi, 
saytlarning ko‛payishi va axborot bozori uchun kurash OAV maqomiga ega saytlarning 
har kuni yangilanib turishini taqozo etmoqda. Buni “kun.uz”, “daryo.uz”, “gazeta.uz”, 
“qalampir.uz”, “xalq so’zi” saytlari misolida ko‛rishimiz mumkin. Ularda berilayotgan 
bugungi kunning dolzarb muammolariga bag‛ishlangan materiallar
foydalanuvchilar xabardorligining oshishiga olib kelmoqda. Agarda saytlar 
kontenti bilan tanishish dinamikasini kuzatadigan bo‛lsak, www. uz portalining 
xabariga ko‛ra, bir kunda daryo.uz saytiga 422 496 mingga yaqin foydalanuvchilar 
kirsa, reytingning uchinchi o‛rnini egallagan “qalampir.uz” saytiga 106 086 mingga 
yaqin foydalanuvchi kirib, uning mazmuni bilan tanishar ekan. Bu ko`rsatkichlar ham 
bugungi kunda insonlarning axborotga qanchalik kuchli ehtiyoji borligini ham 
ko`rsatib bermoqda. Aslida jurnalistlar, o‘z kasbiy vazifalariga muvofiq, axborot 
vakuumida yashashlari mumkin emas. Blogerlardan olingan ma’lumotlar jurnalistlar 
tomonidan rasman e’lon qilinmasa-da, baribir ularni kundalik faoliyatlarida nazardan 
qochirmaydilar. Zero, an’anaviy OAVning axborotni yashirish odati ularga bo‘lgan 
ishonchga putur yetkazadi. Natijada odamlar bloglarga o‘xshagan axborot manbalariga 
murojaat etishga majbur bo‘ladilar. Bunda auditoriyaning professional jurnalistlarga 
bo‘lgan ishonchi pasayadi, blogerlar mavqei esa oshib boraveradi. Natijada an’anaviy 
jurnalistikaning reytingi biroz tushib ketishi mumkin. Internet jurnalistining mahorati 
avvalo jurnalistika konvergensiyasi jarayonida o‛quvchi uchun qiziq bo‛lgan faktlarni 
zudlik bilan har tomonlama, ya’ni matn, video va audio jamlanmasi ko‛rinishida 
yetkazishdir. Bugungi kunga kelib saytlarda (“kun.uz”, “daryo.uz”, “gazeta.uz”, 
“human.uz”) muhbir bilan birgalikda fotograf va operator faoliyatini kuzatishimiz 
mumkin, bu albatta ularda faoliyat yuritayotgan jurnalistlar matn va surat bilan 
chegaralanib qolmay, axborotni video va audio shaklida ham aholiga yetkazib 
berishayotganliklarini ko’rishimiz mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
Administrasiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikasiya agentligi, 
O‘zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi, Elektron ommaviy axborot vositalari milliy 
assosiatsiyasi, Jurnalistlarni qayta tayyorlash markazi va boshqa tashkilotlarning 
samarali faoliyat ko‘rsatayotgani axborot sohasini rivojlantirish uchun zarur barcha 
sharoitlar yaratilganidan yana bir dalolatdir. Soha xodimlarini rag‘batlantirish, 
yangidan-yangi ijodiy parvozlar sari da’vat etish, kasb malakasi va mahoratini 
yuksaltirish, zamon talabiga uyg‘un mutaxassis kadrlar tayyorlash borasidagi ishlar 
ko‘lami tobora kengaymoqda. Bu jihatlar jurnalistikamiz rivojiga xizmat qilayotgan 
turli ko‘rik-tanlovlar, ijodiy bellashuvlar, grant-loyihalar, ijtimoiy dasturlarda ham o‘z 
ifodasini topmoqda. Bu borada jurnalistlar o‘rtasida o‘tkazib kelinayotgan “Oltin 
qalam” Milliy mukofoti, “Yilning eng faol jurnalisti”, «Eng ulug‘, eng aziz» singari 
tanlovlar, ”Jurnalistlar bahori”, “Ijtimoiy media maxsulotlar milliy festivali”, “Ozod 


yurt to‘lqinlari” kabi mediafestivallar ijod ahlining jamiyatdagi faolligini oshirish, 
kasbiy mahoratini yuksaltirish, iqtidor sohiblarini rag‘batlantirish va qo‘llab-
quvvatlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
OAV uchun kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash milliy tizimining 
takomillashtirilishiga ham katta e’tibor berilmoqda. Xususan, O‘zbekiston Milliy 
universitetining jurnalistika, O‘zbekiston davlat jahon tillari universitetining xalqaro 
jurnalistika fakultetlarida, shuningdek, O‘zbekiston jurnalistika va ommaviy 
kommunikasiyalar universitetida soha uchun kadrlar tayyorlanmoqda va hozirgi tez 
o‘zgarayotgan globallashuv davrida jurnalistikaning o‘ziga xos xususiyatlari, tarixiy 
taraqqiyoti, bugungi holati va istiqboli bilan bog‘liq masalalarni chuqur o‘rganish, bu 
borada olib borilayotgan ilmiy- tadqiqot va ijodiy ishlar samaradorligini ta’minlash 
hamda ushbu soha uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashning sifatini tubdan 
oshirish yo‘lida ish olib borilmoqda. Milliy ommaviy axborot vositalarini izchil 
rivojlantirish, sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tarish, jahon andozalari talablari 
darajasida faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur sharoitlarni yaratish, ijodkorlar mehnatini 
qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish borasida doimiy e’tibor va g‘amxo‘rlik 
ko‘rsatilib kelinmoqda. “Bugun biz yashayotgan shiddatli XXI asrda zamonning o‘zi 
hayotimizga keskin sur’atlar bilan kirib kelayotgan globallashuv jarayonlari 
O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari va jurnalistlar ahli oldiga bizning ezgu 
maqsadimiz bo‘lgan demokratik davlat, kuchli fuqarolik jamiyat barpo etish yo‘lida 
g‘oyat muhim, dolzarb vazifa va talablarni qo‘ymoqda. Buning uchun ommaviy 
axborot vositalari vakillaridan nafaqat professional bilim va malaka, hayotiy tajriba, 
o‘z so‘zi uchun ma’sulyati hissi, ayni vaqtda yuksak grajdanlik pozitsiyasi, ma’naviy 
jasorat ham talab etiladi”, — degan edi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat 
Mirziyoyev o‘z ma’ruzalarida. Davlat rahbarining biz jurnalistlarga yuksak ishonchi, 
har tomonlama qo`llab quvvatlanishi, sharafli kasb egalari oldiga yuksak va sharafli 
vazifalarni yuklaydi. “Hamma davrlarda ham jurnalistlarga oson bo‘lmagan. Bu kasbni 
bilib turib tanlaganmiz. Jurnalistika kurashishni talab qiladigan soha. Matbuot va 
ommaviy axborot vositalarini to‘rtinchi hokimiyat darajasiga chiqishini istaymiz. 
Bugun biz shu kuchga to‘laqonli ega bo‘lish uchun harakat qilyapmiz. O‘zbek 
jurnalistikasining erkinligi, yutuqlari haqida gapirilganda ko‘pchilik avvalgi davr bilan 
qiyoslashga o‘rganib qoldi. Bunday solishtirish u qadar to‘g‘ri emas, nazarimda. 
Chunki jurnalistikamizni avvalgi vaziyati bilan qiyoslagandan ko‘ra, “Aslida 
jurnalistika qanday bo‘lishi kerak?” degan savol nuqtai nazar bilan qarashimiz lozim. 
Sohamizning bugungi natijalari uchun kimgadir rahmat aytishimiz shart emas. O‘zi 
shunday bo‘lishi, bundan ham yaxshiroq bo‘lishi kerak-da. Hamkasblarimga shuni 
aytgan bo‘lardimki, oldinga yanayam katta maqsadlar qo‘yib, haqiqiy to‘rtinchi 
hokimiyat bo‘lishga intilaylik. Bilasizmi, demokratiya ancha rivojlangan davlatlarda 
matbuot va ommaviy axborot vositalariga nisbatan birinchi hokimiyat sifatida ham 


qarashadi. Bu jurnalistikaning kuchida ko‘rinadi. Shuning uchun kuchli 
mamlakatlardakuchli jurnalistika barqaror taraqqiyotning asosiy omillaridan biri 
sifatida o‘zini ko‘rsatgan. O‘zbek jurnalistikasi ham ana shunday maydonga chiqishi 
kerak. Buning uchun esa eng avvalo, jamiyatning, iqtisodiyotning rivojlanishida 
shaffoflik muhim. Nima uchun aynan 27 iyun – Matbuot va OAV xodimlari kuni 
sifatida nishonlanishini bilasiz-ku. Chunki bu kunda ilk milliy nashrimiz “Taraqqiy” 
chop etila boshlangan. Bu kunni bayram sifatida nishonlar ekanmiz, mustamlakachilik 
zamonidagi o‘sha og‘ir vaziyatlarda milliy matbuotimizning poydevorini qo‘ygan 
insonlardan shijoatni, jasoratni o‘rganaylik, ulardan ruh olaylik. Ular millat qayg‘usi 
bilan yashagan.” “Rost24.uz” sayti bosh muharriri Anora Sodiqova o’zining 
“Hurriyat” gazetasi 2021 yil 27 iyun soniga bergan intervyusida jurnalistika sohasidagi 
yutuq va kamchiliklar haqida o`z qarashlarini bayon etgan. Axborot (Informatsiya) 
termini “information” lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, ma’lumot berish, tushuntirish 
ma’nosini anglatadi2 . Qadimdan bu tushuncha orqali odamlar o‘rtasida og‘zaki, 
yozma va boshqa usullar vositasida ma’lumot almashinish tushunilgan. “Informasiya” 
tushunchasiga keng, har tomonlama izohni kibernetika beradi. Uning asoschisi Nobert 
Viner shunday yozadi: “Informasiya bu tashqi olamdan olingan ma’lumot mohiyatiga 
bizning moslashuvimiz va bizning xis-tuyg‘ularimiz moslashuvi jarayoni bilan 
izohlanadi”3 . Ikkinchi tomondan “informasiya” tushunchasi “ma’lumot bilan 
ta’minlangan, ya’ni axborot uzatish va uni ommaviylashtirish” ma’nosini ham 
anglatadi. Axborot - inson va jamiyat hayotidagi o‘ziga xos hodisadir. Bir tomondan, 
axborot bu inson va jamiyatning mavjudlik sharoitlariga moslashuv imkoniyatini 
ta’minlovchi, atrofimizdagi dunyo haqidagi bilimlarni yig‘ish vositasi bo‘lib, ular 
asosida inson va jamiyat o‘z ehtiyojlarini qondirish va manfaatlarini amalga oshirish 
maqsadlarida to‘g‘ri keladigan harakat yo‘nalishini tanlashadi. Masalan, “ko‘chada 
yomg‘ir yog‘yapti” degan axborot sayrga otlangan kishi uchun soyabon olish zarurligi 
haqida qaror qabul qilishga yordam beradi. Boshqa tomondan, axborot bu - insonni, 
uning harakatlarini, jamoat tashkilotlari faoliyatini, davlat hokimiyati organlarini, 
texnik tizimlarni boshqarish vositasidir. Axborot muloqoti shaxsni tarbiyalash, ta’lim 
berish va shakllantirishning asosini hosil qiladi. Axborot insonga ijtimoiy va texnik 
me’yorlarning mazmunini yetkazish, uni ushbu me’yorlarga amal qilmaslikning 
bo‘lg‘usi salbiy oqibatlari haqida ogohlantirishning yagona vositasi hisoblanadi. 
Bugungi kun insonlari kundalik hayotini axborot yoki yangiliklarsiz tasavvur eta 
olmaydi. Zamonaviy media makonda juda katta hajmdagi axborotlarni auditoriya har 
kuni qabul qilyapti. “Buning uchun ommaviy axborot vositalari vakillaridan nafaqat 
professional bilim va malaka, hayotiy tajriba, o‘z so‘zi uchun ma’sulyati hissi, ayni 
vaqtda yuksak grajdanlik pozitsiyasi, ma’naviy jasorat ham talab etiladi”4 . Bugun biz 
yashayotgan shiddatli XXI asrda zamonning o‘zi, hayotimizga keskin sur’atlar bilan 
kirib kelayotgan globallashuv jarayonlari O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari va 


jurnalistlar ahli oldiga bizning ezgu maqsadimiz bo‘lgan demokratik davlat, kuchli 
fuqarolik jamiyat barpo etish yo‘lida go‘yat muhim, dolzarb vazifa va talablarni 
qo‘ymoqda”.5 Darhaqiqat, jahonda sodir bo‘layotgan dolzarb mavzular, hodisalar, 
voqealarni eng birinchi OAV orqali kuzatamiz. Bu borada auditoriyaga tezkorlik, 
xolislik, aniqlik kabi tamoyillar birlamchi ahamiyatga ega. 

Yüklə 229,46 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin