1-mavzu. Moliyaning mohiyati va funksiyalari reja: Moliyaning mohiyati va zarurati. Moliyaning funksiyalari

Kasaba uyushmalari – ishlab chiqarishda, xizmat ko’rsatish va madaniyat sohasida faoliyatining umumiy manfaatlari bilan bog’liq bo’lgan mehnatkashlarni birlashtiruvchi ommaviy tashkilotlardir. Ular "Kasaba uyushmalari" to’g’risidagi qonunga asosan faoliyat yuritadilar. Hozirgi kunda Kasaba uyushmalarining umumiy federatsiyasi tashkil etilgan. Bozor iqtisodiyoti munosabatlarida kasaba uyushmalari ishchi va xizmatchilarning manfaatlarini, ayniqsa, davlat va tadbirkorlar bilan mehnat munosabatlarini tartibga solish va himoya qilishga qaratilgan. Kasaba uyushmalari mehnatkashlar moddiy va kasbiy holatiga aloqador bo’lgan barcha qonun loyihalarini (masalan, aholi bandligi to’g’risidagi, ijtimoiy-ta’minot va ijtimoiy himoya to’g’risidagi qonunlar) ishlab chiqishda faol ishtirok etishlari lozim. Kasaba uyushmalari mehnatkashlar mehnat sharoitlari, turmush tarzi va dam olishlarini tashkil etish va yaxshilash uchun harakat qiladilar.
Kasaba uyushmalari moliyasini tashkil qilish, asosan, o’zida jamoat birlashmalari moliyasiga xos bo’lgan xususiyatlarni aks ettiradi. Kasaba uyushmalari va ularga bo’ysunuvchi korxona va tashkilotlar quyidagi uch tur pul munosabatlarini o’zida mujassamlashtiradi:
- kasaba uyushmalari va uning a’zolari o’rtasidagi munosabatlar. Ular ikki tomonli xarakterga ega, ya’ni a’zolar kirish va a’zolik badallarini to’laydi va ikkinchi tomondan kasaba uyushmalaridan har xil moddiy va moliyaviy yordam oladilar;
- kasaba uyushmalarini korxona, tashkilot va birlashmalar bilan moliyaviy munosabatlari. Ular tarkibiga ish haqidan ajratmalar, korxonalarning ixtiyoriy badallari, jumladan, madaniy tadbirlar o’tkazish uchun ajratmalar kiradi;
- kasaba uyushmalari tizimi ichidagi pul munosabatlari, ya’ni kasaba uyushmalari yuqori va quyi bo’g’inlari o’rtasidagi, kasaba uyushmalari va ular qaramog’idagi ijtimoiy-madaniy muassasalar, xo’jalik tashkilotlari o’rtasidagi pul munosabatlari va h. k. Kasaba uyushmalari o’z faoliyatini amalga oshirish uchun mustahkam moddiy-moliyaviy vositaga egadirlar. Ularning ixtiyorida sihatgohlar, pansionatlar, dam olish uylari, turistik bazalar, madaniy muassasalari, sport inshootlari mavjud. Mazkur fondlarning ayrim qismi davlat (byudjet) mablag’larini jalb etish hisobiga yaratilgan. Kasaba uyushmalari qator qo’shma korxonalar, tijorat banklari kabi yirik investorlarning ta’sischilari, ya’ni ular nizom jamg’armasining mulkdorlari hisoblanadi. Kasaba uyushmalari mablag’larining bir qismi qimmatli qog‘ozlarni sotib olishga safarbar etilgan.
Kasaba uyushmalari to’la moliyaviy mustaqil bo’lib, davlat byudjeti oldida o’zining asosiy faoliyati bo’yicha hech qanday moliyaviy majburiyatlarga ega emas (ularga qarashli bo’lgan korxonlar foyda, va h. k. soliqlaridan tashqari).
Kasaba uyushmalari tashkilotlarining o’z mablag’lari tarkibiga quyidagilar kiradi:
- a’zolik badallari;
- xo’jalik tashkilotlari faoliyatidan daromadlar;
- pullik tadbirlardan daromadlar.
Kasaba uyushmalari tashkilotlari daromadlarida a’zolik badallari ular umumiy hajmining yarmidan ko’p qismini tashkil etadi. A’zolik badallari hisoblangan daromad solig’idan 0,01% miqdorida belgilanadi.
Kasaba uyushmalari tashkilotlari o’z daromadlarining ikkinchi manbai Kasaba uyushmalari tomonidan moliyaviy-xo’jalik faoliyati, jumladan, uning qaramog’idagi korxona va tashkilotlar, yordamchi xo’jaliklar (qishloq xo’jaligi, savdo, transport, sanoat, maishiy xizmat va h. k.) yuritilishi bilan bog’liqdir. Kasaba uyushmalari tashkilotlari moliyaviy-xo’jalik faoliyati o’zini-o’zi qoplash tamoyiliga asoslanadi. Kasaba uyushmalari tizimi ichida o’z mablag’larini bo’g’inlar o’rtasida qayta taqsimlash bilan bog’liq smeta asosidagi moliyalashtirish ham qo’llanilishi mumkin.
Kasaba uyushmalari tashkilotlarining xarajatlari ularning nizom vazifalaridan kelib chiqadi. Ular tarikibiga avvalo moddiy yordam ko’rsatish, mehnat muhofazasi hamda ma’muriy-xo’jalik xarajatlari kiradi. Tashkiliy xarajatlariga yig’ilishlar, konferensiyalar o’tkazish va safar xarajatlari kiradi. Kasaba uyushmalari xarajatlarining belgilovchi qismi madaniy va sport muassalarini saqlash va rivojlantirish bilan bog’liq.
Kasaba uyushmalarining umumiy konfederasiyasi (KUUK) halqaro tashkilot – Umumjahon Kasaba uyushmalari federasiyasi (UKF) tarkibiga kiradi. Shuning uchun KUUK xarajatlariga halqaro aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlash xarajatlari, jumladan, UKFga a’zolik badallarini to’lash xarajatlari kiradi.
Kasaba uyushmalari tashkilotlari moliyasi vertikal boshqaruv tizimini hisobga olgan holda tuziladi. Kasaba uyushmalarining daromadlari uning yuqori va quyi tashkilotlari orasida taqsimlanadi. A’zolik badallari, asosan, birlamchi tashkilotda qoladi va uning ayrim qismi Kasaba uyushmalari bo’g’inlari o’rtasida taqsimlanadi. Hozirda mamlakatimizda mustaqil kasaba uyushmalarining konfederasiyasi (MKUK) shakllangan va faoliyat yuritmoqda.