11-mavzu. Inson nutq organlari markaziy va periferik tizimlarining patologiyasi. Reja: 1. Nutq organlarining periferik apparati patologiyasi. 2. Nutq organlarining markaziy apparati patologiyasi. Tayanch so’zlar va iboralar: periferik nutq, markaziy nutq, tanglay kasalliklari, hiqildoq, halqum, o’tkir laringit. Periferik nutq apparatining patologiyasi. Tanglay kasalliklari. Yumshoq tanglay falaji — ko‘pincha bunday holat bolalarda difteriyada kuzatiladi. Yumshoq tanglay umuman, mutlaqo ko‘tarilmaydi yoki qisman ko‘tariladi. Ayrim hollarda yumshoq tanglayning yarmi falajlanadi, natijada yumshoq tanglayning yarmi ko'tarilib, ikkinchi yarmi qimirlamaydi. Hamma holatda ham yumshoq tanglay o‘z faoliyatini bajarmaydi, ya’ni og‘iz bo‘shlig‘ini, og‘iz halqum qismini burun halqumdan ajratmaydi yoki qisman ajratadi. Natijada manqalik yuzaga keladi, yutish buziladi — yutilgan suyuqlik burundan chiqadi.
Yumshoq tanglayning falajlanishini aniqlash oson, buning uchun bolaga «а» degan tovushni chiqarishni so‘rab, yumshoq tanglay harakati kuzatilsa, quyidagilarni ko‘rish mumkin: ikki tomonlama yumshoq tanglayning falajida yumshoq tanglay osilib turaveradi yoki bir yoni ko'tarilishi mumkin (bir tomonlama falajlanishda). Bir tomonlama falajlanishda tilcha sog‘ tomonga tortiladi.
Davolash. Difteriya tufayli falaj hech qanday davosiz o‘tib ketadi. Tiklanishni medikamentsiz davo, elektr bilan davolash tezlashtiradi. Falaj turg‘un bo’libsa — muntazam logopedik mashqlar o‘tkaziladi.
Tildagi nuqsonlar kam uchraydigan til anomaliyalariga tilning butunlay bo’libmasligi — aglosiyani misol qilish mumkin. Bu esa tovushlar talaffuzining buzilishiga olib keladi. Til juda kichkina bo’libishi mumkin (mikroglosiya), yoki haddan tashqari katta bo’libishi mumkin (makroglosiya) — til og‘izga sig‘may, tishlarni orasidan o‘tib tashqariga chiqadi.
Nuqsonlardan ko‘p uchraydigani tilning yugani kalta bo’libishi, natijada tilning harakati erkin bo’libmaydi, cheklanib qoladi, natijada nutq buzilib, bola duduqlanib gapiradi. Yuganini kesish bu nuqsonni bartaraf etadi.
