1-mavzu. Nutq a’zolari haqida umumiy ma’lumot. Nutq sistemasininganotomo-fiziologik tuzilishi. Reja: Nutq a’zolari haqida ma’lumot 2

Burmalar osti laringiti (soxta bo'g'ma).
Bu o'tkir kataral laringitning bir turi bo'lib, tovush burma­lar osti bo'shlig'ida hosil bo'ladi. Odatda 2 yoshdan 5 yoshgacha bo'lgan bolalarda uchraydi.
Bu bolalar hiqildog'ining anatomik tuzilishi teshigining torligi va burmacha osti bo'shlig'i kletchatkasining g'ovakligiga bog'liq. Kasallikning boshlanishi odatda burun yoki hiqildoq shilliq pardasining o'tkir yallig'lanishi bilan bogiiq. Soxta bo‘g‘ma laringospazmiga moyilligi diatez bilan kasallangan bolalarda ko‘proq uchraydi.
Belgilari: soxta bo'g'ma odatda to'satdan, yarini kechada, quv-quv yo'tal xuruji bilan boshlanadi. Bola uyg‘onib, o'rinda bezovtalanadi. Bunday paytda, nafas olish hushtak chalgandek shovqinli, qiyinlashgan bo'ladi, inspirator hansirash yuzaga keladi. Tirnoqlar va ko'rinib turadigan shilliq pardalar ko'karib ketadi. Qo'rquvdan bolaning yo'tali yanada zo'rayadi. Tekshirishda quyidagilar ko'riladi: bo'yinturuq chuqurchasi, o'mrov usti va o'tnrov osti bo'shliqlari, epigastral soha yumshoq to'qimalarining ichiga tortiIganligi aniqlanadi. Bu holat bir nccha minutdan to yarim soatgacha davom etadi. Shundan keyin bola g‘araq-g‘araq terlaydi, nafas olishi normallashadi, bola uyquga ketib, crtalab sog'lom uyg'onadi.
Ammo kasallik xuruji bir necha kundan yoki 1-2 haftadan keyin yana qaytalashi mumkin. Nafas olishning buzilishi va yo‘tal doimiy bo'lishi mumkin.
O'tkir tumov burun bo'shlig'i shilliq pardasining o'tkir yallig'lanishi. Bu bolalarda ham, kattalarda ham ko'p uchraydigan kasallikdir. O'tkir tumovning sababiorganizmning ma’halliy va umumiy qarshilik kuchining pasayib kelishi va burun bo‘shlig‘idagi patogen mikroblar faolligining oshishidir. Asosan bu umumiy sovqotish, oyoqdan sovuq o‘tib organizmning himoya—reflektor mexanizmlarini buzadi. O'tkir tumov boshlanayotganda burun va halqum quriydi, achishadi, burundan nafas olish qiyinlashadi, ko'z yoshlanadi, bosh og'riydi, aksa urish bezovta qiladi. Behollik, el uvishishi, ba’zan ko'z sohasida, peshana sohasida og'riq paydo bo'ladi. Tana harorati ko'tariladi. Burun bo'shlig'ining shilliq pardasi yal 1 ig'lanishi natijasida qalin tortadi, bu esa burundan nafas olishni qisman yoki butunlay berkitib qo'yishi mumkin. Hid sezish, ta’m bilish ham pasayadi, bemor manqalanib gapiradi. Birinchi kunlardan boshlab ko'p miqdorda tiniq suyuqlik ajraladi. Kasallikning 4-5-kunlarida ajralayotgan suyuqlik avvaliga qo'ng'ir, so'ngra sariq rangda bo'ladi. Bir necha kun o'tgach burundan ajralayotgan suyuqlik miqdori kundan— kun kamayib, shilliq pardadagi shishlar qaytadi, burundan nafas olish va hid sezish tiklanadi, 8-14 kundan keyin kasallik tuzaladi. Yosh bolalarda Yevstaxiy naychasi qisqa va keng bo'lganligi sababli, o'tkir yal 1 ig*lanish halqumdan o'rta quloqqa o'tishi mum­kin va quloqning yallig'lanishiga olib kelishi mumkin.
Davolash. Organizmning sovuq va issiqqa, namlik va quruqlikka chidamini oshirish zarur. Bolalar havo qanday bo'lishidan qat’i nazar, havoda o'ynashlari, yurishlari kerak. Kiyirni juda issiq ham, juda yupin ham bo'lmasligi kerak. Havoda o'tkaziladigan gimnastik mashg'ulotlar juda foydalidir; yozgi, qishki sport bi la и shug'ullanish juda ham yaxshi natija beradi.
Burundagi poliplar ular doirasimon o'smalardan iborat ingichka oyoqchasi bo'ladi, rangi kulrang yoki sarg'ish-qizil rangda, yuzasi silliq bo‘ladi, qattiq-yumshoqligi mayda va ko‘p miqdorda bo‘ladi. No'xatdek yoki bitta katta bo‘lib, burun yodining hammasini egallashi mumkin. Bemorning shikoyatlari nafas olishning keskin ravishda qiyinlashuvi. Burun berkligi tufayli bemor manqalanib gapiradi, tez-tez boshi og‘rib turadi. Eshitish qobiliyati pasayishi mumkin. Davolash xirurgik yo'l orqali.
Manqalik — deb ovoz tembrini patologik o'zgarishga va so‘zdagi tovushlar talaffuzining buzilishiga aytiladi, bunday patologiya ovoz va nutq hosil bo’libishida burun bo‘shlig‘ining ishtiroki buzilishi natijasida yuzaga keladi. Manqalikning ikkita shakli ajratiladi:

1. Ochiq.
   

2. Berk.
   

Ochiqmanqalikdatovushlarnitalaffuzqilayotgandahavofaqatog'izdanemas, balkiburundanhamo'tadi.
Berkmanqalikdahavofaqatog'izdano'tadi. Burunningikkalakatagini atreziyasidayokiboshqaturlaridapatologiyani–burunyo'llariniberkilishigaolibkeladigan–burun rezonansiniqismanyokibutunlayizdanchiqaradivaberkmanqalikkaolibke­ladi. Ovozningbirqatorobertonlariyo‘qoladi, ovozpast bo’ladi. Burunishtirokidatalaffuzqilinadigantovushlarbuziladi: «m» va«b» o'rniga«n» va «d» (malika—balika; nyanya—dyadya). Kar-soq1ovlarda ham berk manqalik kuzatiladi, chunki ular tovushlarni eshitish orqali to‘g‘rilay ololmaydilar.
Davolash. Operatsiya usuli bilan; keyin logoped shug'ullanadi. Funksional manqalik (kar-soqovlikda) logopedik ishlar yordamida to‘g‘irlanadi. Tovushlarni talaffuz etishda bu­run bo‘shlig‘i ishtirok etmaydigan-normada yumshoq tanglay halqumni orqa devoriga yopishib, halqumning og'iz qismini burun qismidan ajratadi, talaffuz qilishda hosil bo‘lgan havo og'iz tomon o'tadi va nutq normal tembrga ega bo'ladi. Agar havoning ko'proq qismi burunga o'tib ketsa, manqalik yuzaga keladi, shunday holat qattiq langlayning yorigdda, yumshoq tanglay kalta bodib qolganda, yumshoq tanglayning parezi va falajlanishida kuzatiladi. Ochiq manqalik funksional ham bodishi mumkin, masalan, kattalashib kctgan yumshoq tanglay pardalari orasidagi murtaklar xirurgik yod bilan olib tashlanadi. Manqalik yo'qoladi. Ochiq va yopiq manqalik kar-soqovlarda kuzatiladi.
Davolash. Qattiq va yumshoq tanglaydagi nuqsonlar operatsiya yodi bilan tuzatiladi. Logoped operatsiyadan oldin va undan keyin muntazam ravishda bemor bilan shug'ullanishi kerak.