1-mavzu. Nutq a’zolari haqida umumiy ma’lumot. Nutq sistemasininganotomo-fiziologik tuzilishi. Reja: Nutq a’zolari haqida ma’lumot 2

Kar-soqovlik.
Eshitishida nuqsoni bo'lgan bolalarni differensial tashkil etish uchun har xil tamoyilli tasniflash mavjud. Buni ilmiy tadqiqot institutlari xodimlari, Rossiyaning qator maxsus maktab-internatlari ishlarida o‘rgana boshladilar. Ushbu maktab o'quvchilarini o'rganish shuni ko‘rsatdiki, bu maktablarda o'qitish ishlari asosan birlamchi nuqsonni hisobga olgan holdagina olib borilar ekan.
Ushbu toifa bolalarning rivojlanishida faqatgina birlamchi nuqsonning holati asosiy rol o'ynamaydi, balki qator muhim omillar maydonga chiqadi.
Birinchi tasniflash XVI asrga to'g'ri keladi. Italiya olimi D.Kardano 3 guruh karlarni ajratishda karlikning vujudga kelish vaqtiga bog'liqligi va nutqiy rivojlanish darajasiga asoslangan:

1. Tug‘ma karlar.

   
   

2. Erta kar bo'lganlar (nutqi rivojlangunga qadar).

   
   

3. Kech kar bo'lganlar (nutqi saqlanib qolganlar).

   
   

18. asr Fransuz pedagogi R.A.Sikar eshitish nuqsoni har xil bo'lgan bolalarni guruhlarga bo'lishni va ularni bo'lak holda o'qitishni taklif qilgan.

    
    

19. asrning birinchi yarmida rus surdopcdagogi VI.Fieri kar va zaif eshituvchi o'quvchilarni, kech kar bo'lib qolganlarni va zaif eshituvchilarni bo'lak holda o'qitish kerakligini taklif qilgan.

    
    

Parijdagi kar va zaif eshituvchi o'quvchilar instituti vrachi J.Itar besh guruh karlarni ularning tovushlar va nutqlar eshitishiga qarab ajratgan:

• yuqori nutq va tovushlarni qulog'ining yaqinida eshituvchilar;

• unli va undoshlarni ajratuvchiiar;

  
  

• ayrim unli va undoshlarni ajratuvchiiar;

  
  

• nutqlarni eshitmaydigan, lekin baland tovushlarni cshituvchilar;

  
  

• umuman cshitishida nuqsoni bo'lganlar.

  
  

Biroqkarbolalarningdifferensiyasi, faqatturlidarajadagieshitishqobiliyatiniyo'qotganlarnio'qitishbilanijobiynatijalarbermadi.

XIXasrningikkinchiyarmidaPeterburgkarvazaifeshituvchio‘quvchilarbilimyurtidaYa.T.Spcshnevikkitabo‘linmatuzdi:

• turli xildagi nutqlarga ega bo'lgan kar bolalar uchun;

  
  

• imo-ishora asosida muloqot qiluvchilar uchun.

  
  

Ya.T.Speshnev tomonidan eshitishida nuqsoni bo‘lgan bola­lar nutq saviyasini yaxshilash bo‘yicha differcnsiallanadi, asosiy nuqson darajasi hisobga olinmaydi. Bunday hoi ularni o‘qitish mobaynida kerakli samara bermadi. Eshitish qobiliyati juda nuqsonli bo‘lgan bolalarning yuqori o'zlashtiruvchanliklari boshqa tomondan eshitish qobiliyati saqlangan bolalarning nuqsonli bo'lgan o‘zlashtiruvchanliklari kuzatiladi. Bunday hoi esa o'qituvchilar tomonidan o‘quvchilarni aqliy rivojlanishi bo'yicha ajratib o'qitishga majbur qiladi.

Eshitishida nuqsoni bo‘lgan bolalarning tasnifini ilmiy tushuntirish zarurati shu tariqa vujudga keldi.
L.V.Neyman bolalik davrida eshitish qobiliyatining buzilishini o‘rganish va tasnifini yaratish tarixida uch bosqichni belgilaydi:

• kar va zaif eshituvchi o‘quvchilarda eshitish qobiliyalini tekshirishni tizimlashtirish boshlanglch urinishidan, toki amaliyotda eshitishni o‘lchagich uskunasini kamerton to‘plamidan foydalanishni amaliyotda qollash;

  
  

• kamertondan to audometrgacha bo'lgan davr;

  
  

• hozirgi talabga javob beradigan amaliyotga kiritilgan audiomelr.

  
  

Наг bir davrga eshitish holati uchun baholash mezonlari L.V.Ncvman tomonidan ishlab chiqildi. Natijada bolalarning eshitish funksiyasi hajmini bilish uchun mo'ljallangan uskunalar rivojlantirildi va yangilandi, kar va zaif eshituvchilarning eshitish qobiliyati holatini yana ham to'liq tushunchasi, bolalik davrida eshitish qobiliyati buzilishining yangi tasnifi berildi.

Eshitish funksiyasining qanchalik shikastlanganligini aniqlash uchun u tomonidan karlar va zaif eshituvchilarning eshitish qobiliyatini tonal audiometriya va nutq orqali tekshirish ishlari olib borildi.
L.V.Neyman eshitish chastotalari maydoni yordamida qabul qilish diapazoniga asoslanib, karlarni to'rtta guruhga ajratadi:

1.