1-mavzu. Psixologiya fanining dolzarb vazifalari, predmeti. Yangicha tafakkur va milliy mafkura shakllanishi sharoitida psixologik bilimlarning tutgan o`rni reja

Psixologik eksperimentning mohiyati shundaki, unda ataylab shunday sun’iy bir vaziyat shakllantiriladi va tashkil etiladiki, aynan shu vaziyatda qiziqtirayotgan psixik jarayon yoki xodisa ajratiladi, o`rganiladi, ta’sir ko`rsatiladi va baholanadi. Agar tabiiy eksperiment o`sha qiziqtirayotgan fenomen tekshiriluvchi uchun tabiiy hisoblangan sharoitlarda (masalan, mehnat jarayonida, kanikulda yozgi lagerda, litsey auditoriyasida va shunga o`xshash) maqsadli tashkil etilib, o`rganilsa, laboratoriya eksperimenti maxsus joylarda, maxsus asbob-uskunalar vositasida ataylab o`rganiladi. Masalan, diqqatingizning xususiyatlarini bilish kerak bo`lsa, psixologiya laboratoriyasida maxsus taxistoskop deb atalgan moslama yordamida yoki «Landolt xalqachalari» deb nomlangan jadvallar yordamida o`rganish mumkin bo`ladi. Xattoki, ijtimoiy munosabatlar borasida ham o`zaro hamjihatlik, liderlik va konformlilik xodisalarini tekshirish uchun gruppaviy integratorlar va gomeostat deb nomlanuvchi moslamalar yaratilgan va ular yordamida guruhdagi turli xil xodisalar o`lchangan.

Modellashtirish metodi kuzatish, so`roq, eksperiment yoki boshqa usullar yordamida o`rganilayotgan xodisaning tub mohiyati ochilmagan sharoitlarda qo`llaniladi. Bunda o`sha xodisaning umumiy xossasi yoki asosiy parametrlari modellashtirilib, o`sha model asosida tadqiqotchini qiziqtirgan jihat o`rganiladi va xulosalar chiqariladi.
Modellar texnik, mantiqiy, matematik yoki kibernetik bo`lishi mumkin. Matematik model asosida o`rganilgan xodisaga mashhur tadqiqotchilar Veber-Fexnerlarning sezgirlikning quyi va yuqori chegarasini aniqlashga qaratilgan matematik formulasi va shu asosda to`plangan ma’lumotlar taxlilini misol qilish mumkin. Mantiqiy modellar yordamida ko`pincha inson aqli va tafakkuri jarayonlari va qonunlarini hisoblash mashinalari ish prinsiplari bilan qiyoslash orqali tuzilgan g`oyalar va simvollar ishlatiladi. Kibernetik modellashtirishda esa g`oyalar psixologiyasini EhM dagi matematik programmalashtirish tamoyillariga moslashtirish nazarda tutiladi. hozir ko`pgina murakkab shaxs xususiyatlari ham programmalashtirilgan bo`lib, ular algoritmlar asosda qisqa fursatda ko`pgina sifatlarni ko`plab parametrlar nuqtai nazaridan hisoblab natijalarni umumlashtirishga imkon bermoqda. Ko`pincha matematik o`yinlar g`oyasi odamlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlar sohasini o`rganishda ham qo`llanilmoqda. Ma’lum bo`lishicha, odamning fikrlash operatsiyalari bilan EhM larning ishlash prinsiplari o`rtasida ma’lum uyg`unlik bor ekan, bu esa murakkab psixik jarayonlarni modellashtirish orqali inson aqlu-zakovati chegarasini yanada kengaytirish istiqbolini beradi.
Umuman psixologiyaning va uning har bir alohida tarmoqlarining o`ziga xos metodlari bor. Ular ijtimoiy xulq va alohida individ ichki dunyosini kompleks tarzda o`rganish imkonini beradi. Gap shundaki, ularni o`z vaqtida va professional tarzda qo`llay bilish va olingan natijalardan to`g`ri xulosalar chiqara olishdir.