1-mavzu. Standartlashtirish tizimi. Standartlashtirish bo‘yicha ishlarni tashkil qilish. Reja

2. Standartlashtirish prinsiplari
Standartlashtirishning asosiy prinsiplariga quyidagilar kiradi:
Barcha manfaatdor tomonlarning konsensusig muvofiq standartlashtirish hujjatlarining ishlab chiqilishi.
Ijtimoiy, texnikaviy hamda iqtisodiy zaruriyatdan kelib chiqqan holda ma’lum maqsadli standartlarni ishlab chiqish.
Ishlab chiqarish jarayonidagi imtiyozlar – standartning bir shakli bo‘lib, atrof – muhit hamda fuqarolarning havfsizligini ta’minlash, mahsulotning boshqa shu toifadagi mahsulotlar bilan uyg‘unligini hamda uning alternativligini ta’minlash.
O‘zaro aloqador standartlashtirish ob’ektlarining kompleksliligini ta’minlash.
Ob’ektiv tekshirish imkoniyati mavjud bo‘lgan standartlashtirish ob’ektlarining xususiyatlariga tegishli talablarning amal qilishi.
Standartlarning erkin amal qilishi.
Tomonlarning manfaatlarini maksimal ravishda hisobga olgan holda standartlarni ishlab chiqish.
Milliy standartlarni ishlab chiqish jarayonida xalqaro standartlardan andoza sifatida foydalanish.
Xalqaro savdo operatsiyalarida ishtirok etuvchi strategic mahsulotlarni ishlab chiqarishga to‘sqinlik qiluvchi omillarni oldini olish.
Texnik reglamentlarga zid hisoblangan standartlarning mahsulot va xizmatlarga joriy etilishini oldini olish.
Odatda standartlashtirish ob’ekti sifatida standartlashtiriladigan narsa (mahsulot, jarayon, xizmat) tushuniladi.
“Standartlashtirish ob’ekti” tushunchasini keng ma’noda ifodalash uchun “mahsulot”, “jarayon”, “xizmat” iboralari qabul qilingan bo‘lib, buni har qanday materialga,tarkibiy qismlarga, asbob-uskunalarga, tizimlarga, ularni mosligiga, qonun-qoidasiga, ish olib borish uslubiga, vazifasiga, usuliga yoki faoliyatiga teng darajada daxldor deb tushuniladi.
Standartlashtirish har qanday ob’ektning muayyan jihatlari ayirimlik(xususiyatlari) bilan cheklanishi mumkin.
Standartlashtirishning boshqa ob’ektlari faoliyatining biriktirilgan sohalarida O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi, Davlat arxitektura va qurilish qo‘mitasi hamda Sog‘liqni saqlash vazirligi tomonidan belgilanadi.
Odatda dunyoda xalqaro, mintaqaviy, milliy standartlashtirish idoralari mavjud.
Xalqaro standartlashtirish faoliyatida barcha mamlakatlarningtegishli standartlashtirish idoralari erkin holda ishtirok etishi mumkin.
Mintaqaviy standartlashtirish deganda dunyo miqyosida birgina jug‘rofiy yoki iqtisodiy mintaqasiga mansub bo‘lgan mamlakatlarning tegishlistandartlashtirish idoralari uchun erkin holda ishtirok etishlari mumkin bo‘lgan standartlashtirish tushuniladi.
Milliy standartlashtirish - bu muayyan bir mamlakat doirasida o‘tkaziladigan standartlashtirish faoliyatidir.
Standartlashtirish har xil faoliyat turlari va uning natijalariga dahldor qoidalar,umumiy qonun-qoidalar yoki tavsiflarni o‘zida qamrab olgan me’yoriy hujjat hisoblanadi.
“Me’yoriy hujjat” atamasi normativ texnik standartlar, texnikaviy shartlar, shuningdek, umumiy ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar va qoidalar tushunchasini ham o‘z ichiga qamrab oladi.
Standartlashtirish maqsadlari ko‘p qirrali bo‘lib,ular asosan quyidagilardan iborat: birxillashtirish (har xillikni boshqarish), bir turga keltirish, moslashuvchanlik, o‘zaroalmashuvchanlik, sifat, xavfsizlikni ta’minlash, tashqi-muhitni asrash, yangi asortimentdagi mahsulotni yaratish va himoyalash, savdodagi iqtisodiy ko‘rsatkichlarni yaxshilash va boshqalar. To‘g‘ri yondoshilgan standartlashtirish borasida bir maqsadning amalga oshishida bir vaqtda boshqa maqsadlarning ham amalga oshishi mumkin.
Standartlashtirishda mahsulotning vazifasiga muvofiqligi deganda belgilangan sharoitlarda muayyan vazifalarini buyum, jarayon yoki xizmatlar tomonidan bajarish qobiliyati tushuniladi.
Moslashuvchanlik esa, ma’lum sharoitlarda belgilangan talablarni bajarish uchun nomaqbul ta’sir ko‘rsatmasdan mahsulot, jarayon yoki xizmatlarni birgalikda qo‘llanishiga yaroqliligi deb tushuniladi.
O‘zaro almashuvchanlik - bir xil talablarni bajarish maqsadida bir buyum, jarayon, xizmatdan foydalanish o‘rniga boshqa bir buyum, jarayon, xizmatning yaroqliligidir.
Harxillikni boshqarish (unifikatsiyalash yoki birxillashtirish) deb, muayyan ehtiyojini qondirish uchun zarur bo‘lgan eng maqbul o‘lchamlarni yoki mahsulot, jarayon va xizmat turlarini tanlashga aytiladi.