1-mavzu: sug’urta ishi fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi, vazifalari reja

3.
 
Pay fondiga va umumiy sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urta zahiralarini 
investitsiyalash
35
 
 
Pay jamg‘armasi bilan bog‘liq sug‘urta hayot sug‘urtasining o‘ziga xos turi 
hisoblanadi. 
Pay jamg‘armasi omonotchilar o‘zlarining investitsiyalari haqidagi qarorini 
professional menejralarga topshiradi. Agar investor uchta katta bo‘lmagan 
summaga ega bo‘lib uni investitsiya qilmoqchi bo‘lsa, u o‘ziga mos 
jamg‘armalarni tanlab olishi mumkin va o‘z omonatlarini bir nechta kompaniyalar 
o‘rtasida taqsimlanishi mumkin. Buni yirik investor ham amalga oshirishi mumkin. 
U o‘zida omonatlarini turli ixtisoslashtirilgan jamg‘armalarga joylashtiradi. 
Bu tarzda investitsiya qilingan mablag‘lar oddiy hayot sug‘urtasi 
jamg‘armalaridan o‘zining shartnoma mazmuni bilan ajralib turadi. Masalan: 
- investitsiyadan olingan foyda kafolatlanmagan. Olingan sug‘urta 
mukofotlari (boshqaruvga ketgan xarajatlar va sug‘urtalanuvchilarga sarflangan 
summalarni chegirib tashlangan holda) o‘z paychilari uchun to‘lovga 
mo‘ljallangan turli aktivlarni qamrab olgan pay jamg‘armalarini sotib olish uchun 
ishlatiladi. Paylarning va jamg‘armaning asosiy aktivlari miqdoriga qarab foyda 
miqdori katta yoki kichik bo‘lishi mumkin; 
35
Қаранг: Insurance: Principles and Practice. Compiled by David Bland, The Chartered Insurance Institute, Great Britain, 1993.

---

156 
- turli jamg‘armalar turli darajadagi risklarni taklif etishadi: ya’ni; risk qancha 
yuqori bo‘lsa kutilayotgan foyda shuncha ko‘p bo‘ladi va aksincha. O‘ta ko‘p turli 
xil takliflar qisman shu bilan izohlanadi; 
- raqobat daromadlilikka ta’sir qiladi. YA’ni maksimal foyda unga bog‘liq 
bo‘ladi. Ammo aksariyat hollarda ixtisoslashgan jamg‘armalarning vazifalariga 
muvofiq bo‘lishi mumkin; 
- polis egalari o‘z mablag‘larini bir jamg‘armadan ikkinchi jamg‘armaga 
o‘tkazish huquqiga ega bo‘lganda paylarni birinchi talab qilganda sotib yuborish 
kerakligi yuzaga kelishi mumkin; 
- paylarga erishish oson bo‘lgan jamg‘armalarga asosiy investitsiyalarni 
cheklash uchun jamg‘armani doimiy ravishda (ko‘p holatlarda – har kuni) baholash 
lozim. 
Hayot sug‘urtasi zahiralaridan farqli ravishda umumiy sug‘urtalash bo‘yicha 
sug‘urta zahiralarining investitsiyalari mutloqo boshqacha tartiblanishi lozim. 
Har yili zarar va sug‘urta qoplamasiga sarflanayotgan umumiy sug‘urtaning 
sug‘urta zahirasining ulushi hayot sug‘urtasi bo‘yicha sug‘urta zahirasi ulushidan 
sezilarli ravishda ko‘pdir.
Sug‘urtada sug‘urta mukofotidan kelayotgan daromad ancha kamdir: aksariyat 
shartnomalar qisqa muddatlidir. YA’ni bir yil mijozlar har yili sug‘urtalovchini 
o‘zgarishi mumkin. 
Investitsiyaning mazkur turining o‘ziga xos xususiyatilari quyidagicha 
ta’riflanishi mumkin: 
- zahiralar miqdori sug‘urta mukofotlariga qaraganda hayot sug‘urtasidagidan 
ancha kam; 
- iqtisodiy qiyinchilik davrlarda sug‘urta qoplami o‘sish tendensiyasiga ega. 
Mijozlar mulkni beparvolik bilan ishlatishga majbur bO‘ladi, transport vositalarini 
ishlatishda past xarajatlarga o‘rganib qoladi va hakozo; 
- noqulay omillar ko‘p hollarda hayot sug‘urtasiga nisbatan katta ahamiyatga 
ega; 
- qayta sug‘urtalashga qaramasdan halokatli risk yuzaga kelishi mumkin. bu 
esa katta hajmda pul mablag‘larni tezkorlik bilan to‘lab berishni taqozo etadi. 
Oldini olish investitsiyaning ba’zi bir tamoyillari hayotda qo‘llaniladigan 
hayot sug‘urtasi tamoyillari bilan mos keladi. SHu bilan birga qo‘shimcha holatlar 
ham mavjud: 
- sug‘urta qoplamasini to‘lob berishda pullarning naqdligi katta ahamiyatga 
ega. Bu esa investitsiyalar qisqa muddatga kiritilishi yoki bo‘lmasa ularni oson va 
tez pulga aylantirib olishni talab qiladi. Masalan, moddiy mulkka kiritilayotgan 
investitsiyalar bu maqsadlarga to‘g‘ri kelmaydi. SHu bilan birga ba’zi sug‘urta 
e’tirozlari masalan, mas’uliyatlikni sug‘urtalash bilan bog‘liq e’tirozlar uzoq vaqt 
davomida to‘liq to‘lanmay turishi mumkin. SHu munosabat bilan investitsiyalar 
qilinmay turishi mumkin, ammo ular real qiymatini saqlab qolishi va daromad 
keltirishi lozim. Mazkur daromad yig‘ilishi va qoplamani to‘liq to‘lab berishi 
uchun kerak bo‘ladi. 

---

157 
SHuningdek halokatlik risk qisqa muddatli portfelida qisqa muddatli qimmatli 
qog‘ozlarni ushlab turishga olib keladi. Mazkur qimmatli qog‘ozlarning kursi kam 
tebranish xususiyatiga ega bo‘lib, kapitalning yo‘qotish ehtimolini kamaytiradi
36
. 
Halokatli riska kelganda ba’zi bir olimlar uni investitsion sohadagi echimlarda 
inkor qilishni tavsiya etadi. Asosiy g‘oya shundan iboratki, katta summa kerak 
bo‘lib qolganda bankdan overdraft olish maqqulroqdir. overdraft qiymati uzoq 
vaqtdan keyin majburiy yuqori likvidlik bilan bog‘liq bo‘lgan omonat foizidan 
yo‘qotishlardan 
kamroq 
bo‘ladi. 
Bunday 
overdraft 
aktivlar 
bilan 
muvozanatlashgan bo‘lishi lozim.