1-mavzu: sug’urta ishi fanining predmeti, ob’ekti, maqsadi, vazifalari reja

Imi
— i-shartnoma bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot; 
Bmi
— i-shartnoma bo‘yicha bazaviy sug‘urta mukofoti; 
Ti
— i-shartnomaning kunlardagi amal qilish muddati; 
Mi
— i-shartnomaning kuchga kirishidan boshlab hisobot sanasigacha 
bo‘lgan kunlar soni. 
Butun hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot zaxirasi har bir 
shartnoma bo‘yicha «pro rata temporis» usuli orqali hisoblangan ishlab topilmagan 
mukofotlarni qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi.
Birinchi hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot zaxirasi «1/24» 
usuli bo‘yicha ham hisoblanishi mumkin. 
Ishlab topilmagan mukofotni (ishlab topilmagan mukofot zaxirasini) «1/24» 
usuli orqali hisoblash uchun bitta hisob guruhiga taalluqli bo‘lgan shartnomalar 

---

146 
kichik guruhlarga ajratiladi. Kichik guruhlarga amal qilish muddati (oylarda) bir 
xil bo‘lgan va amal qilishining boshlanish sanasi bir xil oylarga to‘g‘ri keluvchi 
shartnomalar kiritiladi. 
Kichik guruhga kiruvchi shartnomalar bo‘yicha 
bazaviy 
sug‘urta 
mukofotining umumiy summasi kichik guruhga kiruvchi har bir shartnoma 
bo‘yicha hisoblangan bazaviy sug‘urta mukofotlarini qo‘shish yo‘li bilan 
aniqlanadi. 
Ishlab topilmagan mukofot (ishlab topilmagan mukofot zaxirasi) «1/24» usuli 
bo‘yicha hisoblanganda, quyidagi shartlar qo‘llaniladi: 
sug‘urta shartnomasi amal qilishining boshlanish sanasi deb oyning o‘rtasi 
qabul qilinadi; 
sug‘urta shartnomasining oylarning butun sonlariga teng bo‘lmagan amal 
qilish muddati oylarning eng yaqin katta butun soniga teng deb qabul qilinadi. 
Ishlab topilmagan mukofot (ishlab topilmagan mukofot zaxirasi) har bir 
kichik guruh bo‘yicha bazaviy sug‘urta mukofotlari umumiy summasini ishlab 
topilmagan mukofot zaxirasi miqdorini hisoblash koeffitsientlariga ko‘paytirish 
orqali aniqlanadi.
Har bir kichik guruh uchun koeffitsient kichik guruhlarga kiruvchi 
shartnomalarning hisobot sanasiga tugamagan amal qilish muddatining (yarim 
oylarda) kichik guruhga kiruvchi shartnomalar amal qilishining umumiy 
muddatiga (yarim oylarda) nisbati sifatida aniqlanadi.
Butun hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot zaxirasi «1/24» usuli 
orqali har bir kichik guruh bo‘yicha hisoblangan ishlab topilmagan mukofotlarni 
(ishlab topilmagan mukofot zaxiralarni) qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Ikkinchi hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot sug‘urta 
shartnomasining amal qilish muddati to‘liq tugagunga qadar bazaviy sug‘urta 
mukofoti miqdorida har bir shartnoma bo‘yicha aniqlanadi. 
Uchinchi hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot hisobot sanasiga 
bazaviy sug‘urta mukofotining 40 foizi miqdorida har bir sug‘urta shartnomasi 
bo‘yicha aniqlanadi. 
To‘rtinchi hisob guruhi bo‘yicha ishlab topilmagan mukofot sug‘urta 
shartnomasining amal qilish muddati to‘liq tugagunga qadar bazaviy sug‘urta 
mukofotining 75 foizi miqdorida har bir shartnoma bo‘yicha aniqlanadi. 
Hayotni sug‘urta qilish shartnomalari bo‘yicha kelgusidagi to‘lovlarni 
ta’minlashga oid majburiyatlarni bajarish va sug‘urta polisining kafolati asosida 
qarz berish uchun mo‘ljallangan. Mukofotlar zaxirasi quyidagilardan iborat:

hayotni sug‘urta qilishning jamg‘arilib boruvchi turlari bo‘yicha zaxira 
(HJZ); 

hayotni sug‘urta qilishning boshqa turlari (jamg‘arilib boruvchi turlaridan 
tashqari) bo‘yicha zaxira (HZ). 
Mukofotlar zaxirasi hayotni sug‘urta qilishning jamg‘arilib boruvchi turlari 
bo‘yicha zaxira va hayotni sug‘urta qilishning boshqa turlari (jamg‘arilib boruvchi 
turlaridan tashqari) bo‘yicha zaxirani qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. 

---

147 
Hayotni sug‘urta qilishning jamg‘arilib boruvchi turlari bo‘yicha zaxira 
sug‘urta shartnomasining amal qilish muddati to‘liq tugagunga qadar yoki sug‘urta 
hodisasi yuz bergunga qadar bazaviy sug‘urta mukofotining 92 foizidan va uni 
joylashtirishdan 
(unga 
hisoblangan 
foizlardan) 
olinadigan 
investitsiya 
daromadining 50 foizidan kam bo‘lmagan hajmda har bir sug‘urta shartnomasi 
bo‘yicha hisoblanadi. Bunda HJZning olingan hajmi sug‘urta shartnomasi bilan 
belgilangan qaytarib sotib olish summasidan (sug‘urta shartnomasini muddatidan 
oldin bekor qilinganda kafolatlangan) kam bo‘lmasligi lozim.
Umumiy holda HJZ har bir sug‘urta shartnomasi bo‘yicha hisoblangan 
HJZlarni qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. 
Hayotni sug‘urta qilishning boshqa turlari (jamg‘arilib boruvchi turlaridan 
tashqari) bo‘yicha zaxira har bir sug‘urta shartnomasi bo‘yicha «pro rata temporis» 
yoki «1/24» usuli bilan hisoblanadi. 
Umumiy holda HZ har bir sug‘urta shartnomasi bo‘yicha hisoblangan HZlarni 
qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. Zararlar zaxirasi o‘z ichiga xabar qilingan, lekin 
bartaraf etilmagan zararlar zaxirasini va sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan 
zararlar zaxirasini oladi. 
Xabar qilingan, lekin bartaraf etilmagan zararlar zaxirasi sug‘urta to‘lovlarini 
amalga oshirish, jumladan hisobot davrida yoki unga qadar bo‘lgan davrlarda sodir 
bo‘lganligi haqida qonun yoki shartnomada belgilangan tartibda sug‘urtalovchiga 
xabar qilingan sug‘urta hodisalari munosabati bilan yuzaga kelgan sug‘urta 
qildiruvchining mulkiy manfaatlariga etkazilgan zararni (ziyonni) miqdorini 
baholash va kamaytirish bilan bog‘liq ekspert, maslahat yoki boshqa xizmatlarga 
haq to‘lash uchun sug‘urtalovchiga zarur bo‘lgan pul mablag‘lari summasini 
to‘lash bo‘yicha sug‘urtalovchining hisobot sanasiga bajarilmagan yoki to‘liq 
bajarilmagan majburiyatlarining baholanishi hisoblanadi. 
XZZ har bir bartaraf etilmagan da’vo bo‘yicha aniqlanadi. Agarda zarar 
to‘g‘risida xabar qilingan bo‘lib, uning miqdori aniqlanmagan bo‘lsa, hisob-kitob 
uchun sug‘urta pulidan katta bo‘lmagan eng yuqori ehtimoli kutilgan zarar miqdori 
olinadi. 
XZZ xabar qilingan zararlarni hisobga olish jurnalida ro‘yxatga olingan 
hisobot davridagi xabar qilingan zararlar summasining hisobot davridan oldingi 
davrlarda bartaraf etilmagan zararlar summasiga qo‘shilgan va hisobot davrida 
to‘langan zararlar summasiga kamaytirilgan, hamda hisobot davrida bartaraf 
etilmagan da’volar summasidan uch foizgacha miqdorda zararni bartaraf etish 
bo‘yicha xarajatlar qo‘shilgan summaga mos keladi. 
Sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan zararlar zaxirasi sug‘urta to‘lovlarini 
amalga oshirish, jumladan hisobot davrida yoki unga qadar bo‘lgan davrlarda sodir 
bo‘lganligi haqida qonun yoki shartnomada belgilangan tartibda sug‘urtalovchiga 
hisobot davrida yoki unga qadar bo‘lgan davrlarda xabar qilinmagan sug‘urta 
hodisalari munosabati bilan yuzaga kelgan, o‘z ichiga zararlarni bartaraf etish 
bo‘yicha xarajatlarni olgan, sug‘urtalovchining hisobot sanasiga majburiyatlarining 
baholanishi hisoblanadi. 

---

148 
Sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan zararlar zaxirasi har bir sug‘urta turi 
bo‘yicha alohida, sug‘urtalovchining ushbu sug‘urta turi bo‘yicha sug‘urta 
to‘lovlarini amalga oshirish yuzasidan yig‘ilgan statistikani inobatga olgan holda, 
hisoblanadi. 
Umumiy holda, SXZZ har bir sug‘urta turi bo‘yicha hisoblangan SXZZlarni 
qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. Biroq ushbu summa umumiy sug‘urtada (qayta 
sug‘urta qilishda) har qanday holda hisobot davriga qadar o‘n ikki oy mobaynida 
umumiy sug‘urta (qayta sug‘urta qilish) shartnomalari bo‘yicha bazaviy sug‘urta 
mukofoti summasining 10 foizidan kam bo‘lmasligi lozim. 
Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilish bo‘yicha barqarorlashtirish zaxirasi (FJMS BZ) keyingi yillarda sug‘urtaning 
mazkur turi bo‘yicha sug‘urta to‘lovlarini amalga oshirish xarajatlarini qoplash 
uchun mo‘ljallangan.
Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilish 
bo‘yicha 
barqarorlashtirish 
zaxirasining 
hisob-kitobi 
quyidagi 
ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi: 

transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilish bo‘yicha hisobot davrida hisoblangan sug‘urta brutto-mukofoti;

transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilish bo‘yicha hisobot davrida amalga oshirilgan sug‘urta to‘lovlari;

transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilishni hisobot davrida amalga oshirish xarajatlari (shu jumladan, sug‘urta 
hodisalari sodir bo‘lishining oldini olish va ogohlantirish bo‘yicha ogohlantirish 
chora-tadbirlari zaxirasiga ajratmalar); 

sug‘urtalovchilarning 
transport 
vositalari 
egalarining 
fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha To‘lovlarni kafolatlash 
jamg‘armasiga to‘laydigan majburiy badallari; 

boshqa ko‘rsatkichlar. 
FJMS BZni hisoblash maqsadida transport vositalari egalarining fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug‘urta qilishni amalga oshirish xarajatlari miqdori (shu 
jumladan, sug‘urta hodisalari sodir bo‘lishining oldini olish va ogohlantirish 
bo‘yicha ogohlantirish chora-tadbirlari zaxirasiga ajratmalar) hisobot davrida 
transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish 
shartnomalari bo‘yicha hisoblangan sug‘urta brutto-mukofotining 25 foizi 
miqdorida o‘rnatiladi.
FJMS BZning hisob-kitobi brutto-sug‘urtalash ko‘rsatkichlaridan kelib 
chiqqan holda (qayta sug‘urtalovchilar ishtirokini (ulushini) hisobga olmagan 
holda) amalga oshiriladi. 
Sug‘urtalovchi transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha barqarorlashtirish zaxirasini quyidagi tartibda 
hisoblaydi. 
FJMS BZ miqdorini hisob-kitob qilish bazasi sifatida transport vositalari 
egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilishni amalga oshirishdan 
hosil bo‘lgan moliyaviy natija miqdori qabul qilinadi. 

---

149 
Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilishni amalga oshirishdan hosil bo‘lgan moliyaviy natija hisobot davridagi 
sug‘urtaning mazkur turi bo‘yicha daromadlar miqdori va hisobot davridagi 
sug‘urtaning mazkur turi bo‘yicha xarajatlar miqdori o‘rtasidagi farq sifatida 
aniqlanadi. 
Hisobot davrida transport vositalari egalari fuqarolik javobgarligini majburiy 
sug‘urta qilish bo‘yicha daromadlar quyidagilarning yig‘indisi sifatida aniqlanadi: 

hisobot davrida hisoblangan sug‘urta brutto-mukofotlari; 

ishlab topilmagan mukofot zaxirasi, xabar qilingan, lekin bartaraf etilmagan 
zararlar zaxirasi va sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan zararlar zaxirasining 
hisobot davrida kamayish tomonga o‘zgarishi. 
Hisobot davrida transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha xarajatlar quyidagilarning yig‘indisi sifatida 
aniqlanadi:

hisobot davrida sug‘urta shartnomalarining muddatidan oldin tugatilishi 
(shartlarining 
o‘zgartirilishi) munosabati bilan sug‘urta qildiruvchilarga 
qaytarilgan sug‘urta mukofotlari (badallari); 

hisobot davrida transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urta qilishni amalga oshirish xarajatlari (shu jumladan, sug‘urta 
hodisalari sodir bo‘lishining oldini olish va ogohlantirish bo‘yicha ogohlantirish 
chora-tadbirlari zaxirasiga ajratmalar);

quyidagilardan iborat bo‘lgan hisobot davrida transport vositalari egalarining 
fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha joriy sug‘urta 
to‘lovlarini ta’minlash xarajatlari:
a) sug‘urtalovchilarning To‘lovlarni kafolatlash jamg‘armasiga hisobot davri 
uchun to‘laydigan majburiy badallari;
b) ishlab topilmagan mukofot zaxirasi, xabar qilingan, lekin bartaraf 
etilmagan zararlar zaxirasi va sodir bo‘lgan, lekin xabar qilinmagan zararlar 
zaxirasining hisobot davrida ko‘payish tomonga o‘zgarishi;
v) hisobot davrida amalga oshirilgan sug‘urta to‘lovlari. 
Agar transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy 
sug‘urta qilish bo‘yicha daromadlar va xarajatlar o‘rtasidagi farq ko‘rsatilgan 
daromadlarning 5 foizidan ortiq bo‘lsa, transport vositalari egalarining fuqarolik 
javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha barqarorlashtirish zaxirasi hisobot 
davri oxiriga ko‘rsatilgan ortiq summaga ko‘payadi.
Agar transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy 
sug‘urta qilish bo‘yicha xarajatlar summasi daromadlar summasidan ortib ketsa, 
transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish 
bo‘yicha barqarorlashtirish zaxirasi hisobot davri oxiriga xarajatlarning 
daromadlardan ortgan summasiga kamaytiriladi.
Agar sug‘urtalovchi hisobot davri boshiga qadar transport vositalari 
egalarining 
fuqarolik 
javobgarligini 
majburiy 
sug‘urta 
qilish 
bo‘yicha 
barqarorlashtirish zaxirasini hisoblamagan bo‘lsa, mazkur zaxira hisobot davri 
boshiga nolga teng deb qabul qilinadi.

---

150 
Agar transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy 
sug‘urta qilish bo‘yicha barqarorlashtirish zaxirasi hisob-kitoblar natijasida manfiy 
qiymatga ega bo‘lsa, mazkur zaxira nolga teng deb qabul qilinadi.
Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha 
barqarorlashtirish zaxirasi (IFJMS BZ) keyingi yillarda sug‘urtaning mazkur turi 
bo‘yicha sug‘urta to‘lovlarini amalga oshirish xarajatlarini qoplash uchun 
mo‘ljallangan.
Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha 
barqarorlashtirish zaxirasining hisob-kitobi quyidagi ko‘rsatkichlardan kelib 
chiqqan holda amalga oshiriladi:

ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha 
hisobot davrida hisoblangan sug‘urta brutto-mukofoti;

ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish bo‘yicha 
hisobot davrida amalga oshirilgan sug‘urta to‘lovlari;

ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilishni hisobot 
davrida amalga oshirish xarajatlari (shu jumladan, sug‘urta hodisalari sodir 
bo‘lishining oldini olish va ogohlantirish bo‘yicha ogohlantirish chora-tadbirlari 
zaxirasiga ajratmalar);

boshqa ko‘rsatkichlar.
IFJMS BZni hisoblash maqsadida ish beruvchining fuqarolik javobgarligini 
majburiy sug‘urta qilishni amalga oshirish xarajatlari miqdori (shu jumladan, 
sug‘urta hodisalari sodir bo‘lishining oldini olish va ogohlantirish bo‘yicha 
ogohlantirish chora-tadbirlari zaxirasiga ajratmalar) hisobot davrida ish 
beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilish shartnomalari 
bo‘yicha hisoblangan sug‘urta brutto-mukofotining 30 foizi miqdorida o‘rnatiladi.
IFJMS BZning hisob-kitobi brutto-sug‘urtalash ko‘rsatkichlaridan kelib 
chiqqan holda (qayta sug‘urtalovchilar ishtirokini (ulushini) hisobga olmagan 
holda) amalga oshiriladi.
Sug‘urtalovchi ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta 
qilish bo‘yicha barqarorlashtirish zaxirasini quyidagi tartibda hisoblaydi.
IFJMS BZ miqdorini hisob-kitob qilish bazasi sifatida ish beruvchining 
fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilishni amalga oshirishdan hosil 
bo‘lgan moliyaviy natija miqdori qabul qilinadi.
Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta qilishni amalga 
oshirishdan hosil bo‘lgan moliyaviy natija hisobot davridagi sug‘urtaning mazkur 
turi bo‘yicha daromadlar miqdori va hisobot davridagi sug‘urtaning mazkur turi 
bo‘yicha xarajatlar miqdori o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi.