1-Mavzu: Yengil atletika bilan shug‘ullantrish va uni o‘rgatish asoslari.(2-soat) Reja

1-Mavzu:Yengil atletika bilan shug‘ullantrish va uni o‘rgatish asoslari.(2-soat)

Reja.
1. Sport mashg’ulotlari pedagogik jarayon.
2.Mashg’ulotlar jarayonini boshqarish.
3.Yengil atletikani o‘rgatish asoslari.
SPORT MASHG’ULOTLARINING – PEDAGOGIK JARAYONI. Sport mashg’ulotlari pedagogik jarayon bo’lib, u murabbiy tomonidan uzoq yillar davomida har kuni o’tkazilib boriladi. Mashg’ulotlardan tarbiyaviy maqsad ko’zlangan bo’ladi va u pirovardida sportchi tomonidan yuqori natijalarga erishilishiga mo’ljallangandir. O’quv mashg’ulot jarayonining asosiy qismlari – rejalashtirish, tashkillashtirish, mashg’ulotlarni reglamentlashtirish, ya’ni kunning ma’lum vaqtida o’tkazish, sportchining kundalik rejimi, pedagogik va tibbiy nazorat kabilar bo’lib hisoblanadi. Yuguruvchining mashg’ulotlari o’ziga xos ahamiyat kasb etib, u individual tarzda olib boriladi va masofaning uzunligiga bog’liq holda shaxsiy uslublar asosida o’tkaziladi. Shu bilan birgalikda uslublarning o’ziga xosligi va turlichaligi sportchining jismoniy xususiyatlarining rivojlanishi va harakat ko’nikmalarining shakllanib borishi kabi tabiiy – fiziologik qonunlarga tayanganlikka asoslangan bo’ladi va u mashg’ulotlar jarayoning asosini tashkil etadi. Mashg’ulotlarga individual yondashuv – sportchining jinsi, yoshi, salomatligi, sport tayyorgarligi darajasi, yashash sharoiti kabi shaxsiy xususiyatlarni e’tiborga olgan holda uning jismoniy va ruhiy xususiyatlari shakllanishi va rivojlanib borishi, harakatlanish ko’nikmalarining egallab borishi darajasi va qolaversa uning shaxs sifatida shakllanib borishi kabi xususiyatlarining murabbiy tomonidan atroflicha hisobga olinib va ulardan kelib chiqib tashkillashtiruvchi jarayondir. Yuqori sport ko’rsatkichlarini qo’lga kiritishiga harakatlanish – sportchini o’z oldiga qo’ygan maqsad sari intilishiga va mashg’ulotlariga jiddiylik va tirishqoqlik bilan yondashishiga olib keluvchi omil sanaladi. Yuqori natijalarga erishish esa sportchining umumjismoniy va maxsus xususiyatlarining rivojlanib borish darajasi, sport texnikasi va taktikasini egallab borishi, musoboqalarga qatnashish tajribasining ortib borishi, ruhiy barqarorligi mustahkamlanib borishi nazariy bilimlari va amaliy ko’nikmalari oshib borishi kabi jihatlarga bog’liq bo’ladi. Sport mukammalligiga uchta asosiy yo’nalish bo’yicha olib boriladi: tarbiya, ta’lim va rivolanishi. Tarbiya– pedagogik jarayon bo’lib, u sportchidan ruhiy xususiyatlari shakllanganligi yuqori ma’naviyatlilik, mustahkam irodaga ega bo’lish, ijobiy odat va ko’nikmalarga ega bo’lishini talab qiladi. Ta’lim (o’rganish) – nazariy bilimlarni o’rganish, texnika va taktikani egallab borish, musoboqalarda ishtirok etishni ta’minlab beradi. Rivojlanish – sportchi organizmi funksional imkoniyatlarining mustahkamlanishi va o’sib borishini ta’minlash, uning jismoniy xususiyatlarining mukammallashib borishi, skelet muskullari hajmi ortib borishi, yurak – tomir va nafas yo’llari tizimi faoliyatlarining mustahkamlanishi, kislorodning organizm tomonidan sarflanishi va boshqa funksional imkoniyatlarning rivojlanishidir.
Umumiy va maxsus jismoniy, texnik, taktik, ruhiy va nazariy tayyorgarliklar yuqori sport mukammalligiga erishish uchun uzviy bog’liq bo’lgan yagona jarayondir va u turli usul, manba va yuklama(nagruzka)larni mashg’ulotlar va musoboqalar davomida berib borish orqali amalga oshiriladi. Rejalashtirish - samarali mashg’ulotlar jarayoning zaruriy shartlaridan biri hisoblanib unga mos ravishda quyidagilar kiradi: maqsad va vazifalarni aniqlashtirish; natijalarni tahlil qilish; ularga erishishi uchun uslub va manbalarni tanlash; pedagogik nazorat.Yillar davomida va uzluksiz o’tkaziladigan mashg’ulotlarni rejalashtirishda sportchining yoshi, malaka va mahorati, tayyorgarlik etap va bo’limlari inobatga olinishi kerak. Shu bilan birgalikda sport mashg’ulotlarini o’tkazish uchun uslub va vositalar tanlanayotganda yengil atletikachi shaxsiga induvidual yondashishni talab qiladi.
Mashg’ulotlar jarayonining dasturlanishida va yuklamalar rejimini baholashda sportchilarga qo’yiladigan talablar muhim ahamiyat kasb qiladi. Bunday talablar qo’yishda quyidagi ko’rsatkichlar asos sifatida qabul qilinadi: bajariladigan yuklamalar davomida kuzatiladigan ishchanlik darajasi, maksimal yuklamalar davridagi moslashuv imkoniyati va mashg’ulotlar davomida organizmda ro’y beradigan o’zgarishlar, yosh sportchining salomatligi va tanasida ro’y berishi mumkin bo’lgan fukstional holatlar va o’sish dinamikasi. Ilmiy manbalarga ko’ra, o’rta va uzoq masofalarga yuguruvchi 17-18 yashar sportchilarning musoboqalar davridagi oylik yuklamalari hajmi 400-600 km.ni tashkil etadi, shuning 38-40% i intensiv yugurishni tashkil etishi kerak. Bu aerob o’zgarishlarni muvofiqlashtirishda va organizmning kislorod yetishmasligini yengishdagi barqarorligini oshirishda ko’maklashadi. Bu yoshdagi o’smirlar organizmi o’ta yuqori (submaksimal) yuklamalar vaqtida harakatni amalga oshirayotganda kislorod iste’mol qilish hajmi 4600- 5500 ml/min (74-80ml/kg)ni tashkil etishi aniqlangan. Bir minutda harakatlanadigan qon hajmi 30 l/min va undan ortiqroqni tashkil qilsa, yurak qisqarishlar soni minutiga 120-200, ayrim hollarda esa 210 va undan ortiqni tashkil etganligi kuzatilgan. Bunday ko’rsatkichlar yosh yengil atletikachining yuqori ishchanlik qobilyatiga ega ekanligi va ular organizmining bunday harakatni ta’minlash uchun yetarli fiziologik imkoniyatlarga ega ekanligidan dalolat beradi. Lekin bunda, ko’rsatilayotgan natijalarning muhimiyligi faktori, yuklamalar to’g’ri taqsimlanishi va sportchi tanasining genetik imkoniyatlari izdan chiqmasligiga va unga putur yetkazmasligiga e’tiborni qaratish lozim bo’ladi. Ma’lumki, sportchi iqtidorini namoyish qilishi uchun aniq maqsadga yo’naltirilgan mashaqqatli mehnat etadi. Sportda bunday mehnat – maqsadga yo’naltirilgan va to’g’ri rejalashtirilgan mashg’ulotdir. Bu esa boshlangich tayyorgarlikdan toki yuksak sport mahoratiga erishguncha bo’lgan davrni o’z ichiga oluvchi ko’p yillik jarayondir. Murabbiy tanlov jarayonida o’rta va uzoq masofaga yuguruvchi atletning salomatligiga, fiziologik tana o’zgarishlari sur’atiga, organizmining energiya bilan ta’minlanish va funksional tejamkorligi, genetik xususiyatlariga, ruhiy barqarorlik darajasi kabi muhim sanaluvchi belgilarni inobatga olgan holda uni to’garakka jalb qilish muhim bo’lib hisoblanadi. Bularning barchasi o’rta va uzoq masofaga yuguruvchi yengil atletikachilarni tayyorlovchi murabbiy oldiga o’quv mashg’ulot jarayonini boshqarish va dasturlashni tashkil qilishda murakkab kasbiy vazifa va maqsadlar qo’yishini taqozo qiladi.