1. Mehnat resurslari va mehnat munosabatlari Mehnat resurslarining shakllanishi va ulardan foydalanish

I.Karimov (ma'ruzadan)


Sоbiq sоtsiаlistik jamiyatdа mеhnаt qilish vа dаm оlish хuquqi dаvlаt tоmоnidаn kаfоlаtlаnаr edi. Hоzir esа bоzоr bu jаrаyonning nаtijаlаrini tаn оlsа hаm, u susаytirilgаn. Jаmоа hаm, аlоhidа ishchi хаm shахsiy istе’mоl uchun ulаr yarаtgаn vа bоzоrdа sоtаdigаn ijtimоiy mаhsulоtiing bir qismini оlish imkoniyatigа egа. “Dаvlаt qurilishi vа kоnstituttsiyaviy tuzumni tubdаn o’zgаrtirish vа yangilаsh, iqtisоdiyotni mаfkurаdаn хоli etish, uning siyosаtdаn ustunligini tа’minlаsh, dаvlаtning bоsh islоhоtchi vаzifаsini bаjаrishi, ya’ni islоhоtlаr tаshаbbuskоri bo’lishi vа ulаrni muvоfiqlаshtirib bоrishi, qоnun ustuvоrligini tа’minlаsh, kuchli ijtimоiy siyosаt yuritish, islоhоtlаrni bоsqichmа-bоsqich vа izchil оlib bоrish tаmоyillаrigа аsоslаnаdigаn siyosiy, iqtisоdiy vа ijtimоiy islоhоtlаrni аmаlgа оshirishdаn ibоrаtdir.” ³
Dеmаk, istе’mоlchi tоmоnidаn tаn оlinishi vа bоzоr kоn’yunkturаsi hоlаti - jаmоа vа аlоhidа ishchining dаrоmаd dаrаjаsini аniqlаydigаn ikki оmil hisоblаnаdi. Bundаy vaziyatdа ishlаb chiqаruvchilаrning kеng аhоli qаtlаmlаrigа bоg’liqligini оshirаdi, bu bilаn birgаlikdа yarаtilgаn mаhsulоt nаtijаlаri uchun mas’uliyatni, sifаt vа nаrх dаrаjаsini оshirаdi.
Mеhnаt bo’yichа tаqsimlаshgа yondashuv o’zgаrаdi. Tеng ish uchun tеng ish hаqi аsоsidа хаrаjаtlаr, ya’ni ish vаqti sоаtlаri sоni vа mаlаkа dаrаjаsi emаs, bаlki mеhnаt nаtijаlаri - bоzоrdа mеhnаt mаhsulоtining tоvаr sifаtidа tаn оlinishi yotаdi. Tоvаr sоtishdаn оlingаn mаblаg’lаr tоvаr ishlаb chiqаruvchilаr mеhnаtining miqdori vа sifаtini bаhоlаsh uchun yuqоri mеzоngа vа shахsiy dаrоmаdlаrning аsоsiy mаnbаigа аylаnаdi.
Bоzоr shаrоitidа ish kuchi hаrаkаti kuchayadi. U bir qаtоr оmillаrgа bоg’liq. Bоzоrdа tоvаr nоmеnklаturаsi vа sifаtigа yangi tаlаblаr pаydо bo’lishi sаbаbli kоrхоnаlаr faoliyati o’zgаrаdi; bir хillаri yo’qоlаdi, bоshqаlаri pаydо bo’lаdi. Muhim оmil - migrаtsiya jаrаyonlаridir. Хоdimning bittа jаmоаdа vа bittа ish jоyidа bаrqаrоrligi o’tmishdа qоlmоkdа: bоzоr shаrоitidа ishchi o’z qоbliyatlаrini tuliqrоq nаmоyon qilish imkoniyati mаvjud ish jоyini izlаydi. Аmmо sаlbiy jihаtlаr hаm pаydо bo’lаdi, ya’ni ishоnchsizlik vа хаvоtirlаnish hissi vа nihoyat, eng muhimi ishsizlik imkoniyati.
Mehnat resurslarining shakllanishi.
Mehnat resurslari deb o’zining aqliy va jismoniy mehnat bilan ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar to’plamiga aytiladi. Bu ta’rifdan shu narsa kelib chiqadiki, mehnat resurslari o’ziga iqtisodiyotda mehnat bilan band bo’lgan kishilarni ham, mehnat bilan band bo’lmasa ham, mehnat qilishlari mumkin bo’lgan kishilarni qamrab oladi.
Qaror topgan statistik amaliyotga ko’ra, mehnat resurslari mehnatga qobiliyatli yoshdagi mehnat layoqatli fuqarolardan va mamlakat iqtisodiyotida ishlayotgan yosh va o’rta yoshdagi mehnat qobiliyatidagi kishilardan iborat bo’ladi. Ko’pincha yoshroq bo’lganlarni ishlovchi o’smirlar, katta yoshdagi kishilarni ishlayotgan pensionerlar, deb atashadi. Hozirgi vaqtda «mehnatga layoqatli yosh» ning quyi chegarasi 16 yosh, yuqori chegarasi erkaklar uchun 59 yosh va ayollar uchun 54 yosh hisoblanadi. «Imtiyozli pensionerlar» avvalgi kasblarida yoki boshqa ishlarda ishlayotganlar o’z ishlarida davom ettirmoqdalar, shuning uchun ham ular mehnat resurslari tarkibida qoladilar. Ishlayotgan pensionerlar esa mehnat resurslarining tarkibidan chiqariladi.
Mehnatga layoqatli yoshdagi kishilarning ma’lum qismini sira ishlamagan yoki sog’lig’i yomon bo’lganligi uchun ishlashdan to’xtagan kishilar tashkil etadi. Bu o’rinda gap I va II guruh nogironlari haqida bormoqda, davlat ularni pensiya bilan ta’minlab turadi. Bu kishilar mehnat resurslari tarkibiga kiritilmaydi. Biroq, I va II guruh nogironlarining ayrimlari (agar ishlab chiqarishda qulay sharoitlar yaratilsa) ishlashlari mumkin. Shuning uchun ham mehnatga layoqatli yoshdagi ishlashi mumkin bo’lgan davlat tomonidan pensiya yoshi belgilangan yoshgacha fuqarolar mehnat resurslariga kiradi (I va II guruh nogironlaridan ishlamaydiganlari bundan mustasno).
Rivojlangan mamlakatlarda “iqtisodiy jihatidan faol aholi” tushunchasi qaror topgan. Ularga mehnat bilan band aholi va ish qidirayotgan ishsizlar kiradi. Shuningdek, “fuqarolik jihatidan iqtisodiy faol aholi” tushunchasi ham tarqalgan bo’lib, unga harbiy xizmatchilar kiritilmaydi. Shunday qilib, mehnat resurslari o’zining mazmuniga ko’ra, “iqtisodiy faol aholi” tushunchasidan kengroqdir. Iqtisodiy faol aholidan tashqari, mehnat resurslari yana mehnatga layoqatli yoshdagi o’quvchilarni ham, shuningdek, ana shu yoshdagi uy bekalari va mamlakatning qolgan barcha aholisini, ya’ni ishsiz bo’lmasa ham, qandaydir sabablarga ko’ra, mamlakat xo’jaligida ish bilan band bo’lmagan aholini ham o’z ichiga oladi.
Mehnat resurslarini shakllantirish deganda mehnat resurslarining doimiy ravishda yangilanib turishi tushuniladi. Aftidan, “takror ishlab chiqarish” “shakllanish” so’ziga qaraganda to’g’riroq bo’lardi, lekin, odatiy bo’lib qolgan, hamda, barqaror bo’lib borayotgan atamalardan ham voz kechish to’g’ri emas.
Mehnat resurslari qanday shakllanishini aniqlash uchun, birinchidan mehnat resurslarini uchta yirik yosh guruhlari bo’yicha-mehnatga layoqatli kishilar, mehnatga layoqatli yoshdan kattaroq kishilarni; ikkinchidan, har bir guruh aholi soniga, uning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni; uchinchidan, mehnat resurslari va aholining o’zgarishdagi tabiiy va mexanik o’zgarishdagi umumiy va o’ziga xos tomonlarini ko’rib chiqish lozim.

Foydalanish deganda iqtisodiyotning resurslaridan biri bo’lgan mehnat resurslarini ta’riflovchi ikki yo’nalish tushuniladi. Bu, birinchidan, mehnat resurslarining taqsimlanishi va ikkinchidan ularning mehnatidan xalq xo’jaligi va iqtisodiyotda foydalanish samaradorligidir. Mehnat resurslarini taqsimlash deganda resurslarning xalq xo’jaligida ishlaydigan va ishlaymaydigan qismlari tushuniladi. Ishlaydigan aholi, o’z navbatida, ayrim tarmoqlar, kasb guruhlari bo’yicha taqsimlanishi, shu jumladan, aqliy va jismoniy mehnat bo’yicha, mehnat rejimi bo’yicha, sotsial-iqtisodiy sohalar bo’yicha qarab chiqiladi.

Mehnat bilan bandlarni xalqaro jihatlardan biri ularni “iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha” quyidagicha taqsimlashdir:-yollanma xodimlar (korxona rahbari yoki ayrim shaxs bilan mehnat shartnomasituzgan fuqarolar);-ish beruvchilar (mustaqil ish olib boradigan va bitta yoki bir nechta shaxsni ishlash uchun doimiy yollab turadigan xodimlar kiradi);-o’z hisobidan ishlaydigan shaxslar (doimiy asosda yollanma xodimlarni yollamaydigan fuqarolar);-ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari (kooperativlarning faol ishlovchi a’zolari hisoblanadigan shaxslar);-oilaning yordam beruvchi a’zolari (oilaviy biznesdagi oilalarining a’zolari kiradi, mazkur biznesga o’sha uy xo’jaligida ishlaydigan qarindoshlardan biri boshchilik qiladi).
Mehnat resurslarini taqsimlashning boshqa turlari ham bor. Bular jinsi, yoshi, ma’lumot darajasi, sog’lig’i bo’yicha taqsimlashdir.
Biz yana “mehnatni sarf qilish samaradorligi” degan ta’rifni aniqlab olishimiz kerak. Har qanday faoliyat turidagi samaradorlik pirovard natijada mahsulot yoki xizmatlar birligini ishlab chiqarishga sarflanadigan vaqt bilan o’lchanadi. Mehnat sarf qilish samaradorligi bo’yicha mintaqalar farqiga sabab shuki, turli hududlarda texnologiya darajasi, mehnatni tashkil etish darajasi turlicha bo’ladi. Turli sabablarga ko’ra, shu jumladan, etnik va tarixiy xususiyatlarga ega bo’lgan sabablarga ko’ra ham xodimlar malakasi bir-biridan farq qilishi mumkin.
Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishini tahlil qilishning ahamiyati.

Korxonalarning kerakli mehnat resurslari bilan yetarli darajada ta’minlanishi, ulardan oqilona foydalanish, mehnat unumdorligining yuqori darajada bo’lishi, mahsulot hajmini ko’paytirish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun katta ahamiyatga egadir. Xususan, barcha ishlarning hajmi va o’z vaqtida bajarilishi, asbob-uskunalar, mashinalar, mexanizmlardan foydalanish samaradorligi va buning natijasi sifatida mahsulot ishlab chiqarish hajmi, uning tannarxi va boshqa bir qator iqtisodiy ko’rsatkichlar korxonalarning mehnat resurslari bilan ta’minlanganligiga va ulardan samarali foydalanishga bog’liqdir.

Tahlil qilishning asosiy vazifalari quyidagilardir:-korxona va uning tarkibiy bo’linmalarining, shuningdek, toifalar va kasblar bo’yicha mehnat resurslari bilan ta’minlanganligini o’rganish va unga baho berish;-kadrlar ko’nimsizligi ko’rsatkichlarini aniqlash va o’rganish;-mehnat resurslari zahiralarini aniqlash, ulardan yanada to’laroq va samaraliroq foydalanish.
Mehnat resurslari sifat tarkibini malaka bo’yicha tahlil qilish zarur. Xodimlarning malaka darajasi ko’p jihatdan ularning yoshiga ish stajiga, ma’lumotiga va hokazolarga bog’liqdir. SHu sabali, tahlil jarayonida ishchilarning yoshi, ish staji, ma’lumoti bo’yicha o’zgarishlar o’rganiladi.
Mehnat resurslari deb o’zining aqliy va jismoniy mehnat bilan ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etadigan mehnatga qobiliyatli kishilar to’plamiga aytiladi. Bu ta’rifdan shu narsa kelib chiqadiki, mehnat resurslari o’ziga iqtisodiyotda mehnat bilan band bo’lgan kishilarni ham, mehnat bilan band bo’lmasa ham, mehnat qilishlari mumkin bo’lgan kishilarni qamrab oladi.
Qaror topgan statistik amaliyotga ko’ra, mehnat resurslari mehnatga qobiliyatli yoshdagi mehnat layoqatli fuqarolardan va mamlakat iqtisodiyotida ishlayotgan yosh va o’rta yoshdagi mehnat qobiliyatidagi kishilardan iborat bo’ladi. Ko’pincha yoshroq bo’lganlarni ishlovchi o’smirlar, katta yoshdagi kishilarni ishlayotgan pensionerlar, deb atashadi. Hozirgi vaqtda «mehnatga layoqatli yosh» ning quyi chegarasi 16 yosh, yuqori chegarasi erkaklar uchun 59 yosh va ayollar uchun 54 yosh hisoblanadi. «Imtiyozli pensionerlar» avvalgi kasblarida yoki boshqa ishlarda ishlayotganlar o’z ishlarida davom ettirmoqdalar, shuning uchun ham ular mehnat resurslari tarkibida qoladilar. Ishlayotgan pensionerlar esa mehnat resurslarining tarkibidan chiqariladi.
Mehnatga layoqatli yoshdagi kishilarning ma’lum qismini sira ishlamagan yoki sog’lig’i yomon bo’lganligi uchun ishlashdan to’xtagan kishilar tashkil etadi. Bu o’rinda gap I va II guruh nogironlari haqida bormoqda, davlat ularni pensiya bilan ta’minlab turadi. Bu kishilar mehnat resurslari tarkibiga kiritilmaydi. Biroq, I va II guruh nogironlarining ayrimlari (agar ishlab chiqarishda qulay sharoitlar yaratilsa) ishlashlari mumkin. Shuning uchun ham mehnatga layoqatli yoshdagi ishlashi mumkin bo’lgan davlat tomonidan pensiya yoshi belgilangan yoshgacha fuqarolar mehnat resurslariga kiradi (I va II guruh nogironlaridan ishlamaydiganlari bundan mustasno).
Rivojlangan mamlakatlarda “iqtisodiy jihatidan faol aholi” tushunchasi qaror topgan. Ularga mehnat bilan band aholi va ish qidirayotgan ishsizlar kiradi. Shuningdek, “fuqarolik jihatidan iqtisodiy faol aholi” tushunchasi ham tarqalgan bo’lib, unga harbiy xizmatchilar kiritilmaydi. Shunday qilib, mehnat resurslari o’zining mazmuniga ko’ra, “iqtisodiy faol aholi” tushunchasidan kengroqdir. Iqtisodiy faol aholidan tashqari, mehnat resurslari yana mehnatga layoqatli yoshdagi o’quvchilarni ham, shuningdek, ana shu yoshdagi uy bekalari va mamlakatning qolgan barcha aholisini, ya’ni ishsiz bo’lmasa ham, qandaydir sabablarga ko’ra, mamlakat xo’jaligida ish bilan band bo’lmagan aholini ham o’z ichiga oladi.
Mehnat resurslarini shakllantirish deganda mehnat resurslarining doimiy ravishda yangilanib turishi tushuniladi. Aftidan, “takror ishlab chiqarish” “shakllanish” so’ziga qaraganda to’g’riroq bo’lardi, lekin, odatiy bo’lib qolgan, hamda, barqaror bo’lib borayotgan atamalardan ham voz kechish to’g’ri emas.
Mehnat resurslari qanday shakllanishini aniqlash uchun, birinchidan mehnat resurslarini uchta yirik yosh guruhlari bo’yicha-mehnatga layoqatli kishilar, mehnatga layoqatli yoshdan kattaroq kishilarni; ikkinchidan, har bir guruh aholi soniga, uning o’zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni; uchinchidan, mehnat resurslari va aholining o’zgarishdagi tabiiy va mexanik o’zgarishdagi umumiy va o’ziga xos tomonlarini ko’rib chiqish lozim.
Foydalanish deganda iqtisodiyotning resurslaridan biri bo’lgan mehnat resurslarini ta’riflovchi ikki yo’nalish tushuniladi. Bu, birinchidan, mehnat resurslarining taqsimlanishi va ikkinchidan ularning mehnatidan xalq xo’jaligi va iqtisodiyotda foydalanish samaradorligidir. Mehnat resurslarini taqsimlash deganda resurslarning xalq xo’jaligida ishlaydigan va ishlaymaydigan qismlari tushuniladi. Ishlaydigan aholi, o’z navbatida, ayrim tarmoqlar, kasb guruhlari bo’yicha taqsimlanishi, shu jumladan, aqliy va jismoniy mehnat bo’yicha, mehnat rejimi bo’yicha, sotsial-iqtisodiy sohalar bo’yicha qarab chiqiladi.
Mehnat bilan bandlarni xalqaro jihatlardan biri ularni “iqtisodiy faoliyat turlari bo’yicha” quyidagicha taqsimlashdir:-yollanma xodimlar (korxona rahbari yoki ayrim shaxs bilan mehnat shartnomasituzgan fuqarolar);-ish beruvchilar (mustaqil ish olib boradigan va bitta yoki bir nechta shaxsni ishlash uchun doimiy yollab turadigan xodimlar kiradi);-o’z hisobidan ishlaydigan shaxslar (doimiy asosda yollanma xodimlarni yollamaydigan fuqarolar);-ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari (kooperativlarning faol ishlovchi a’zolari hisoblanadigan shaxslar);-oilaning yordam beruvchi a’zolari (oilaviy biznesdagi oilalarining a’zolari kiradi, mazkur biznesga o’sha uy xo’jaligida ishlaydigan qarindoshlardan biri boshchilik qiladi).
Mehnat resurslarini taqsimlashning boshqa turlari ham bor. Bular jinsi, yoshi, ma’lumot darajasi, sog’lig’i bo’yicha taqsimlashdir.
Biz yana “mehnatni sarf qilish samaradorligi” degan ta’rifni aniqlab olishimiz kerak. Har qanday faoliyat turidagi samaradorlik pirovard natijada mahsulot yoki xizmatlar birligini ishlab chiqarishga sarflanadigan vaqt bilan o’lchanadi. Mehnat sarf qilish samaradorligi bo’yicha mintaqalar farqiga sabab shuki, turli hududlarda texnologiya darajasi, mehnatni tashkil etish darajasi turlicha bo’ladi. Turli sabablarga ko’ra, shu jumladan, etnik va tarixiy xususiyatlarga ega bo’lgan sabablarga ko’ra ham xodimlar malakasi bir-biridan farq qilishi mumkin.
Korxonaning mehnat resurslari bilan ta’minlanishini tahlil qilishning ahamiyati.
Korxonalarning kerakli mehnat resurslari bilan yetarli darajada ta’minlanishi, ulardan oqilona foydalanish, mehnat unumdorligining yuqori darajada bo’lishi, mahsulot hajmini ko’paytirish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun katta ahamiyatga egadir. Xususan, barcha ishlarning hajmi va o’z vaqtida bajarilishi, asbob-uskunalar, mashinalar, mexanizmlardan foydalanish samaradorligi va buning natijasi sifatida mahsulot ishlab chiqarish hajmi, uning tannarxi va boshqa bir qator iqtisodiy ko’rsatkichlar korxonalarning mehnat resurslari bilan ta’minlanganligiga va ulardan samarali foydalanishga bog’liqdir.
Tahlil qilishning asosiy vazifalari quyidagilardir:-korxona va uning tarkibiy bo’linmalarining, shuningdek, toifalar va kasblar bo’yicha mehnat resurslari bilan ta’minlanganligini o’rganish va unga baho berish;-kadrlar ko’nimsizligi ko’rsatkichlarini aniqlash va o’rganish;-mehnat resurslari zahiralarini aniqlash, ulardan yanada to’laroq va samaraliroq foydalanish.
Mehnat resurslari sifat tarkibini malaka bo’yicha tahlil qilish zarur. Xodimlarning malaka darajasi ko’p jihatdan ularning yoshiga ish stajiga, ma’lumotiga va hokazolarga bog’liqdir. SHu sabali, tahlil jarayonida ishchilarning yoshi, ish staji, ma’lumoti bo’yicha o’zgarishlar o’rganiladi.

Mamlakatda Inqirozga qarshi choralar dasturi asosida iqtisodiyotni

makroiqtisodiy barqarorlashtirish va uning yanada o'sishini ta'minlash
bo'yicha samarali tadbirlar amalga oshirilayotgan hozirgi vaqtda
aholining ish bilan bandligini tartibga solish mexanizmini sifat jihatdan
takomillashtirish zarurati eng muhim ijtimoiy masala hisoblanadi.
Davlatning mehnat bozorini tartibga solishdan ko'zlangan maqsad
ishchi kuchiga bo'lgan ehtiyojni kuchaytirish va ishchi kuchi samarali
taklifini qo'llab-quvvatlashga ko'maklashishdan iboratdir. Bu quyidagilardan iborat:
- iqtisodiy o'sish imkoniyatlarini kengaytirish uchun mehnat resurslari salohiyafini shakllantirish va ularni iqtisodiyotdagi tarkibiy o ’zgarishlarga
muvofiqiashtirish;
- aholi turli guruhlarining ish bilan bandlik darajasini oshirish, ishsiziikni kamaytirish orqali ijtimoiy tanglikni yumshatish;
- global inqiroz sharoitida ish bilan bandlikni barqarorlashtirish, ish
kuchiga talabni butun choralar bilan oshirish9.
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida insonning eng muhim
iqtisodiy va ijtimoiy huquqlari qatorida: "Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash. adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko'rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir” 10, deb k o 'rsatilgan.
Buyuk ajdodlarimiz ham fuqarolarning mehnat qilish huquqlariga alohida e'tibor qaratganlar. Xususan, Sohibqiron Amir Temur o 'z saltanatida
kasb-hunar egalari muhim o'rin tutishini uqtirar ekan: "bularning har bir toifa va sinfidan b o ’lganlarni davlatxonamga olib kelib, o 'z о i d am dan
o'rin belgiladimki, safarda va turg'unlikda sipohimga kerakli yaroqlar va boshqa jihozlarni hozirladilar” ", deb uqtiradi.
Kavkovusning "Q obusnom a’’sida ham "Hunar o ig a n m o q d a mehnat qilmoq, badanni yalqovlik, y a ’ni bekorchilikdan qutqarmoq foydalidir’12, deyiladi.
Davlat o'zining mehnat bozoridagi siyosati asosiy yo'nalishlarini
belgilaydi. Bu yo'nalishlar mehnat bozorini tartibga solishning turli
bosqichlarida amalga oshiriladi.
I. M illiy mehnat bozorida bu quyidagilarni ko'zda tutadi:
- iqtisodiyot real sektorini qo'llab-quvvatlash, shuningdek, daromadlarni qayta taqsimlash va tartibga solishga yo'naltirilgan soliqqa tortishning eng maqbul darajasini o'rnatish;
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash: ish
o in ila ri sonini ko'paytirish maqsadida kreditlar ajratish, soliq imtiyozlari
berish. y a’ni mehnat xizmatiga talabni rag’batlantirish;
- ishchi kuchi harakatchanligini ta ’minlash, xususan oilalami ish
kuchi ortiqcha bo'lgan mintaqalardan ish kuchi yetarlicha bo'lmagan
mintaqalarga ko'chib o'tishlari uchun subsidiyalar berish va kreditlar
ajratish yo'li bilan ta’minlash;
- mehnat bozorida raqobatbardosh bo'lmagan aholi qatlamini davlat
tomonidan qo'llab-quvvatlash;
- ishchilar umumiy ta'lim darajasini oshirish, ularni mehnat bozorida
barqaror talabga ega kasblarga o'qitish va qaytadan o'qitish.
2. Mintaqa mehnat bozorida quyidagilar ko'zda tutiladi:
- har bir ish qidiruvchiga kasblar, tarmoqlar va mamlakat mintaqalari
bo'yicha bo'sh ish joylari to'g'risida m a’lumotlar bankini yaratish va
to'liq ma’lumotlarni taqdim etish;
- mintaqaviy ish bilan bandlikni faollashtirish yo'llarini izlash maqsadida asosan yollanma xodimlaming himoyasiz guruhlari uchun ijtimoiychoralarni ko'zda tutish;
- mintaqa iqtisodiyoti tarkibini hisobga olgan holda, kichik korxonalarga, ayniqsa tadbirkorlik faoliyatini boshlayotganlarga imtiyozlar
berish;
- ishga joylashtirish xizmatlarini tashkil etish;
- mintaqa iqtisodiyotidagi tarkibiy-texnologik o'zgarishlarni tahlil
etish;
- mintaqa iqtisodiyoti talablaridan kelib chiqqan holda inson kapitaliga
mablag' sarf qilishni tartibga solish;
- mehnat bozori statistikasi va marketing tadqiqotlarini tahlil etish,
ular asosida aholi uchun eng qulay yo'nalishlarda tegishli shart-sharoitlaryaratish.
3. Ichki firma darajasida quyidagilar ko'zda tutiladi:
- korxona moliyaviy ahvolidan qat’iy nazar bir xil mehnatga bir xil ish
haqi to'lash kafolati;
- ish beruvchilar bilan yollanma xodimlar o'rtasidagi shartnomaviv
mehnat munosabatlarini tartibga solish;
- mehnatga haq to'lash yagona tariflarini yaratish va hokazolar
Mintaqaviy darajada zaruratga qarab mehnat bozorini tartibga solishning bilvosita usullaridan foydalanish yoki maqsadli dasturlarni amalga
oshirish mumkin. Shuningdek, qonunchilik usuliari: milliy qonunchilikka muvofiq, lekin mintaqa xususiyatlarini hisobga oladigan normativ hujjatlar qabul qilishdan ham foydalansa bo'ladi.

1^ И. А. Каримов. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” маърузаси// Халқ сўзи газетаси, 12.11.2010.

2^ И. А. Каримов. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” маърузаси// Халқ сўзи газетаси, 12.11.2010.

3^ И. А. Каримов. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги “Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси” маърузаси// Халқ сўзи газетаси, 12.11.2010.