1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

2-§. EKOLOGIYANING RIVOJLANISHI, BO‘LIMLARI VA 
METODLARI
Tayanch bilimlaringizni qo‘llang
. Nima uchun insonga atrofdagi 
organizmlarning hayot tarzi haqidagi bilimlar zarur deb o‘ylaysiz? 
Bu bilimlardan qayerda foydalaniladi? Qanday ekologik muammolarni 
bilasiz? Nima uchun jamiyatning har bir a’zosi ekologik bilimlarga ega 
bo‘lishi kerak?
O‘simlik va hayvonlarga atrof-muhit omillarining ta’sirini o‘rganish 
haqidagi dastlabki fikrlar qadimgi yunon faylasuf olimlarining asarlarida 
aks etgan. X–XII asrlarda O‘rta Osiyoning ulug‘ allomalari al-Xorazmiy, 
al-Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino asarlarida Yerning tuzilishi, 
dorivor o‘simliklar, hayvonlarning yashash joylari haqida ma’lumotlar 
berilgan. Zahiriddin Muhammad Bobur o‘zining «Boburnoma» nomli tarixiy 

---

10
asarida O‘rta Osiyo va Hindistonning turli o‘simlik va hayvonlari, ularning 
tarqalishi, ko‘payish davrlari haqida ko‘pgina ma’lumotlar keltirgan.
Tirik organizmlarning yashash muhitini batafsil va chuqur o‘rganish 
XIX–XX asrlarda boshlandi. Atrof-muhitning jonli organizmlar hayotiga 
ta’sirini o‘rganishni nemis olimi Aleksandr Gumbold boshlab berdi. U birinchi 
bo‘lib o‘simliklar hayotida muhit omillarining ahamiyatini o‘rgandi. XX 
asrning boshlarida botanika, zoologiya va boshqa tabiiy fanlarda ekologiya 
yo‘nalishi shakllandi. Asta-sekin tabiatni o‘rganishga ekologik yondashuv katta 
ahamiyat kasb eta boshladi. Bir qator mamlakatlarda ekologik muammolarni 
keng qamrab oluvchi asarlar chop etildi. Ekologiyaning rivojlanishida ingliz 
olimi A.Tensli shakllantirgan ekotizim konsepsiyasi va rus olimi V.N.Sukachev 
ilgari surgan biogeotsenoz nazariyasi muhim o‘rin tutadi.
XX asrning 70-yillaridan boshlab insonning tabiatga ta’siri kuchayishi 
tufayli ekologik muammolar muhim ahamiyat kasb eta boshladi, «ekologiya» 
atamasi ham nisbatan kengroq ma’noda qo‘llanila boshlandi.