1.Neoklassik maktabining asosiy namoyondalari ; 2.Sidgvik va Piguning farovonlik nazariyasi; 3.Amerikalik neoklassik Klark; Xulosa
Reja:
Neoklassik iqtisodiy nazariya — iqtisodiy nazariyada marjinalizm gʻoyalari anʼanalarini davom ettirgan yetakchi yoʻnalish. Bu nazariyaning eng mashhur vakillari A. Marshall (Buyuk Britaniya), L. Valras (Shveysariya), J. Klark (AKD1), K. Viksel (Shvetsiya), A. Pareto (Italiya), P. Samuelson, K. Errou (AKD1) va boshqa Hozir jaqondagi iqtisodchilarning aksariyat qismi Neoklassik iqtisodiy nazariya tarafdorlaridir. Mazkur nazariya marjinalistik tamoyillar asosida shakllanib, 20-asrdan Neoklassik iqtisodiy nazariya deb nomlandi.
Alfred Marshall (1842-1924) neoklassik mikro nazariyaning otasi unvoniga ikki da’vogarlardan biri hisoblanadi (yana bittasi Leon Valras). Alfred Marshall A. Smit, D. Rikardo va J.S.Millning ijodi asosida bugungi kunda ham joriy qilingan iqtisodiy nazariya hamda iqtisodiy siyosatning tarkibiy asosi sifatida xizmat qiladigan tahliliy tushunchalar tizimini rivojlantirdi.
Marshall o’zining ilk matematikaga oid bo’lgan mashg’ulotlarini o’zining mexanizmini kelib chiqish tarixiga aralashtirib yuborishga harakat qildi, ya’ni u vaqtlar o’zgarishiga moslashgan mexanizm qurmoqchi bo’lgan. Biroq 1848-yildagi J.S.Millning ―qiymat nazariyasi to’liq bo’ldi‖ degan shoshqaloq xulosasidan xabardorligi sababli Marshall o’zining iqtisodiyot uchun qo’shgan hissasini eskirgan, deb o’yladi. U yana Jevonsning o’ziga xoslik va e‘tiqod tasdig’idan ham xabardor bo’lgan.
SIDGVIK VA PIGUNING FAROVONLIK NAZARIYASI
Bunga 1838-1900 yillarda Genri Sidgvik va 1877-1959 yillarda Artur Pigu katta hissa qo'shgan. Sidgvik o‘zining “Siyosiy iqtisod tamoyili” risolasida klassiklarning boylik haqidagi tushunchasini, ularning tabiiy erkinlik haqidagi ta’limotini tanqid qilgan, unga ko‘ra har bir shaxs o‘z manfaatini ko‘zlab, bir vaqtning o‘zida butun jamiyat manfaatiga xizmat qiladi. Jamiyat daromadi xususiy shaxslarning daromadlaridan tashkil topadi. Sidgvik xususiy va davlat manfaatlari bir xil emasligini, erkin raqobat boylikning samarali ishlab chiqarilishini ta’minlaydi, lekin uning adolatli taqsimlanishini ta’minlamaydi, deb ta’kidlaydi. Tabiiy erkinlik tizimi shaxsiy va jamoat manfaatlari o'rtasida ziddiyatlarni keltirib chiqaradi.
Artur Pigu
Genri Sidgvik
Sidgvik o‘zining “Siyosiy iqtisod tamoyili” risolasida xususiy va jamoat manfaatlari bir xil emasligini ta’kidlaydi; erkin raqobat boylikni samarali ishlab chiqarishni ta'minlaydi, lekin uni adolatli taqsimlashni ta'minlamaydi. "Tabiiy erkinlik" tizimi shaxsiy va jamoat manfaatlari o'rtasida ziddiyatlarni keltirib chiqaradi.
A. Piguning asosiy asari “Farovonlikning iqtisodiy nazariyasi” (birinchi nashr – 1920). Uning nazariyasi markazida milliy dividend (milliy daromad) tushunchasi yotadi. Pigu milliy dividendni nafaqat ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligining ko'rsatkichi, balki ijtimoiy farovonlik o'lchovi ham deb hisobladi.
Amerikalik neoklassik Klark
Amerika marjinalizm maktabi va neoklassik nazariyaning asoschisi Jon Beyts Klark. U boylik kapitali va uni taqsimlash haqidagi nazariyasini yaratdi. Jamiyat mehnatni ekspluatatsiya qilishda ayblov bilan yuklangan, deb yozadi Klark. U kapitalizm sharoitida hal qilib bo'lmaydigan qarama-qarshiliklar yo'qligini, ijtimoiy daromadning umumiy bo'yicha adolatli taqsimlanishini isbotlashga kirishadi. Klark siyosiy iqtisodni uch qismga ajratdi: universal iqtisodiyot, iqtisodiy statika va iqtisodiy dinamika.
Jon Beyts Klark
U oʻzining uchta asosiy asarini ushbu uch boʻlimga bagʻishlagan: “Boylik falsafasi 1886 yil, “Boylikning taqsimlanishi” 1889 yil va “Iqtisodiyot nazariyasining mohiyati” 1907 yil. Umumjahon iqtisodiyoti iqtisodiy faoliyatning umumiy qonuniyatlarini oʻz ichiga oladi: resurslarning tanqisligi, marjinal foydalilikning kamayishi, kamayishi. mehnat va kapitalning unumdorligi, aholi qonuni va boshqalar. Statika nazariyasida Klark birinchi navbatda qiymat muammosini ko'rib chiqdi. Uni sharhlashda u o'zi o'zgartirgan marjinal foydalilik nazariyasiga amal qildi.
Xulosa
Mamlakatimizda neoklassitsizmning mashhurligi cho'qqisi 1980-yillarning oxirlarida - 1990-yillarning birinchi yarmida, u "xato" marksizm o'rnini bosadigan yangi "faqat haqiqiy" iqtisodiy nazariya sifatida qabul qilingan paytda sodir bo'ldi. 1990-yillarning boshlarida liberal iqtisodiy islohotlarga rahbarlik qilgan neoklassik gʻoyalarning rus muxlislari (birinchi navbatda Yegor Gaydar) edi. Biroq, 1990-yillarning oxiriga kelib, neoklassik g'oyalarning rus iqtisodchilariga ta'siri sezilarli darajada pasaydi. Bir tomondan, "Gaydar" islohotlarining nafaqat muvaffaqiyatlari, balki muvaffaqiyatsizliklari ham ayon bo'ldi.
