1 O`qish darslarida qo`llaniladigan metod va usullar 2

2.2. O`qish darslarida to`g`ri o`qishga o`rgatish yo`llari
Asarni o`qishga kirishishdan oldin o`quvchilarni badiiy asarni o`qishga tayyorlash lozim bo`ladi. Chunki o`quvchilar asar mazmunini to`g`ri idrok etishlari uchun hayot haqida ma`lum tasavvurga ega bo`lishlari zarur. Buning uchun tayyorgarlik ishlari o`tkaziladi. Tayyorgarlik ishlarining vazifalari quyidagilar:

1. O`quvchilarning asarda aks ettirilgan voqea-hodisalar haqidagi tasavvurlarini boyitish, matnni ongli idrok qilishga ta`sir etadigan yangi ma`lumotlar berish, badiiy asarda tasvirlangan dalillarni o`quvchilarning o`z hayotida kuzatganlari bilan bog`lay olishlariga sharoit yaratish.

   
   

2. Yozuvchining hayoti va ijodiga qiziqish uyg`otish.

   
   

3. O`quvchilarni asarni hissiy idrok etishga tayyorlash.

   
   

4. Asar mazmunini tushunishga xalal beradigan so`zlarning lug`aviy ma`nolarini tushuntirishdan iborat.

   
   

Tayyorgarlik ishlarining shakllari xilma-xil bo`lib, o`qituvchi asar mazmuni va sharoitga qarab ish turini tanlaydi. Tayyorgarlik davrida nimalar haqida ma`lumot berish maqsad qilingan bo`lsa, avvalo o`quvchilarning o`zlaridan ular haqida bilganlari so`rab aniqlanadi. Masalan, ”Kitobga ixlos” asarini o`qishga tayyorgarlikda o`quvchilarning dastlabki bilimlari quyidagicha aniqlanadi:

O`qituvchi: Bugun biz Vatanimizning o`tmishiga sayohat qilamiz. Sayohatimiz Buxoro shahriga bo`ladi. Sayohatchilar ikki guruhga bo`linadi. Buxoro darvozalari ochilishi uchun bir necha tilsimlarni echishimiz zarur. Buning uchun har bir guruh o`ziga berilgan savol-topshiriqlarni bajarib, shohsupaga ko`tarilishi zarur.
1- guruh uchun savol-topshiriqlar:
1.Tarixda yashagan buyuk olimlar, shoirlar, yozuvchilar, sarkardalardan kimlarni bilasiz?

2. Buxoroda qaysi buyuk shaxslar yashagan?

   
   

3. Buxorodagi tarixiy binolar, joylar nomini ayting.

   
   

2- guruh uchun ham shu tarzdagi savol- topshiriqlar beriladi yoki har ikala guruh uchun shu savol-topshiriqlar berilib, ”Kim oldin shahsupaga etib boradi?” sharti qo`yiladi.

Doskaga buyuk shaxslar portreti, tarixiy joylar tasvirlangan rasmlar ilib qo`yiladi.

Ekskursiya. Bu ish turidan tabiat tasviriga bag`ishlangan yoki ishlab chiqarish, qurilish, shahar, qishloq hayotiga, kasbga doir mavzular va tarxiy asarlar o`rganilganda foydalanish mumkin. Chunonchi, 1-sinfda “Issiqxonada”, 2-sinfda “Metropoliten” kabi mavzularni o`rganishdan oldin ekskursiya qilish maqsadga muvofiq.Ekskursiya o`quvchilarning asarda ifoda etilgan hodisalarni aniq va ongli o`zlashtirishlariga yordam beradi, bilimlarini chuqurlashtiradi, tabiat hodisalarini kuzatish va ularni aniq tasvirlash ko`nikmalarini shakllantiradi.
Ekskursiya bolalarda tabiatga mehr uyg`otadi, uni sevish va tabiat ehsonlarini asrash hissini tarbiyalaydi.
Ishlab chiqarish korxonalariga, muzey kabilarga ekskursiyalar esa tarixiy voqealarning to`g`ri idrok etishlarini ta`minlaydi; kattalarning mashaqqatli mehnati bilan tanishtiradi; o`quvchida mehnatga muhabbat uyg`otadi; kasbga yo`naltiradi.

Fil’m namoyish qilish. Tarixiy materiallarni, asar muallifi hayotini o`rganishdan oldin fil’m namoyish qilinsa, o`quvchilarning asarni idrok qilishlari faollashadi.Masalan, 1- sinfda
2- sinfda ”Gulzorda” hikoyasini o`qishda ”Mehrobdan chayon” fil’midan parcha ko`rsatilishi,
3-4- sinfda Ibn Sino haqidagi asarlarni o`rganishda ”Ulug`bek xazinasi”,Alisher Navoiy haqidagi asarlar bilan tanishtirishda Alisher Navoiy fil’mi namoyish etilishi mumkin.
Kinofil’m va diafil’mlardan o`quvchilarni asarni o`qishga tayyorlash davrida foydalaniladi. Ular o`quvchilarning tasavvur qilishlariga, tushunchalarini oydinlashtirishga, ongli o`qish va emotsional idrok etishlariga yordam beradi. Fil’m namoyishida tug`ilgan ayrim savollariga yangi o`qiydigan asarlaridan javob topadilar. Tayyorgarlik ishlarini bunday uyushtirish o`quvchilarning o`qishga bo`lgan qiziqishlarini oshiradi.
Boshlang`ich sinfda shoir, yozuvchilarning o`z tilidan o`qigan asarlari yoki ular haqida boshqalar aytgan fikrlarni magnit tasmasidan eshitttirilsa yoki video tasmadan ko`rsatilib, unga o`qituvchi hikoyasi qo`shilsa darsning samaradorligi yanada oshadi. Masalan, 4- sinfda O`zbekiston Respublikasi Davlat Mathiyasi aytilgach, A.Oripovning o`zi aytgan ”O`zbekiston” she`ri qo`yib eshittirilishi mumkin.