1. O'qituvchilarning eng yaxshi tajribalarini O’zbekiston Respublikasi

6.

Ta’lim jarayonida o’z - o’zini 
boshqarish va o’z ustida ishlash. Shaxsiy 
pedagogik tajriba to’plash tizimi.
Buyuk kelajak taraqqiyoti tomon odim otayotgan mamlakatimizda kadrlar masalasi yosh
avlod tarbiyasi birinchi o’rindagi muhim masalalar qatorida turibdi. Zeroki O’zbekiston
ravnaqi kelajagi shu yoshlar, ya’ni kadrlar qo’lida ekan, jamiki e’tibor ularni hur fikrli
bo’lishi, jahon ta’lim standartlariga mos kela oladigan ta’lim olishi buyuk kelajak uchun
qo’yilayotgan mustahkam poydevordir. Jumladan, 1997 yil 27 avgustda qabul qilingan
Kadrlar tayyorlash milliy dasturi ta’limni yana bir pag’ona ildamlatdi, desak xato qilmagan
bo’lamiz. CHunki zamonaviy ta’lim olishning o’zi har bir yosh avlodga katta - katta
mas’uliyatlar yuklaydi. Zeroki ta’lim tarbiya jarayoni shaxsni har tomonlama kamol
toptirish, yuksak g’oyali, milliy g’ururli chuqur ma’lumotli, ma’naviy va jismoniy yetuk
qilib yetishtirish maqsadini ko’zda tutadi va o’z ishlarini shu nuqtai nazardan yo’lga
qo’yadi. Prezidentimiz mustaqillikning dastlabki yillaridayoq mamlakaimizda yosh
avlodni tarbiyalash, hayotda o’z o’rnini topish, demokratik davlat qurish vazifalariga
bo’ysundirilishi lozim ekanligini uqtirib o’tgandi.
Tarbiya jarayonida kishining turli qobiliyatlari rivojlanadi, g’oyaviy, ahloqiy,
irodaviy, estetik hislatlari shakllanadi, tabiatga, jamiyatga ilmiy qarashlar tizimi tarkib
topadi, jismoniy kuch quvvatlari mustahkamlanadi.
Bugungi kunda zamonaviy ta’limni turli usullarda amalga oshirish mumkin.
Bularning barida butun mas’uliyat o’qituvchiga yuklatilmasdan o’quvchidan ham o’z -
o’zini boshqarish talab etilmoqda.
O’qitish tizimida o’z - o’zini boshqarishning zarurligi, eng avvalo, butun o’quv
yurtlari tizimining samarali, puxta ishlab chiqilganligidan dalolat beradi. CHunki o’z -
o’zini boshqarish tufayli o’qitishdagi o’zaro munosabat o’qitishning borishini jadal
boshqarish va kamchiliklarni o’z vaqtida tuzatish keyingi darsga zamin va imkon yaratadi.
O’z - o’zini boshqarishni biz mustaqil ish jarayonlarida turli xildagi tadbirlar uyushtirish
va o’tkazishda, tarbiyaviy soat darslarida ko’rishimiz mumkin. O’z - o’zini boshqarish

---

---

mohiyati o’quvchilarda birinchi o’rinda o’zini mustaqil his qilishi va o’zi ko’proq darsni

qabul qilishidan iborat. Agar o’qituvchi o’quvchilarga ma’lum bir mavzuni o’zlashtirishga
qiziqtirib borsa o’qituvchi mavqei nima bilan o’lchanishini bilamiz. Uning mavqei o’z
kasbiga muhabbati, o’quvchilariga nisbatan talabchanligi, o’quv dasturi va darsliklardan
to’g’ri foydalana bilishi, shuning bilan bir qatorda o’z ustida tinmay izlanib, o’z - o’zini
tarbiyalashi bilan o’lchanadi. Kelajagimiz yoshlar qo’lida ekan biz o’qituvchilar ana shu
yoshlarni chin inson bo’lib yetishishlari uchun qo’limizdan kelgan barcha mahoratimizni
ishga solmog’imiz kerak.
O’qituvchilik nihoyatda mas’uliyatli kasb, bu esa ko’proq o’z ustida ishlash,
tajriba almashish, darsga tayyorgarlikni takomillashtirishga da’vat etadi. O’qituvchilarning
o’z - o’zini tarbiyalashlarida matbuot sahifalari bilan tanishishi, ilg’or o’qituvchilarning
tajribalariga suyangan holda dars tahlillarida qatnashishi, jamoadagi kasbdoshlari bilan
uslub almashish yuqori samara beradi.
Tarbiyaviy jarayonni mustahkamlash, yaxshilash, uni davr talabiga javob beradigan
holga keltirish uchun deyarli barcha qoidalarni, usullarni, g’oyalarni qaytadan ko’rib
chiqish, bola shaxsiga e’tiborni qaratish, yillar davomida to’plangan ijobiy tajribadan
unumli foydalanish zarur.
Hozirgi zamon pedagogikasida tarbiya tarbiyachining tarbiyalanuvchi shaxsiga oddiy
ta’sir ko’rsatishi emas, balki tarbiyachilar va tarbiyalanuvchilarning aniq bir maqsadga
qaratilgan, bir - biri bilan hamkorlikda qiladigan munosabatlari va o’zaro ta’sir ko’rsatishi
ekanligi alohida ta’kidlanadi.
O’qituvchi yoshlarga ta’lim — tarbiya beruvchi insondir. O’qituvchida o’qituvchilik
kasbiga xos layoqat, qobiliyat bo’lmog’i darkor. Avvalo u bolalarni sevishi, ijodkor,
ishbilarmoi bo’lishi, ma’naviy barkamol bo’lishi, dunyoviy bilimlarni mukammal
egallagan bo’lishi lozim. O’qituvchi o’quvchilarga ta’lim — tarbiya berar ekan, avvalo,
uning o’zida tarbiyaviy hislatlar tarkib topgan bo’lishi darkor. O’qituvchi odobli 6o’lishi
kerak. Uning odobi, madaniyati yuksak bo’lsagina, odamlarga nisbatan mehribon,
sahovatli bo’la oladi, uni hamma hurmat qiladi. Buning uchun ochiq ko’ngil, qat’iy
bo’lishi, o’zini tuta bilishi, bardoshli bo’lishi kerak. Bolalarga nisbatan talabchan bo’lish
bilan birga o’z shaxsiga tanqidiy nuqtai nazardan qaray olishi kerak.
O’qituvchi pedagogik etikaning normalarini o’zlashtirib olishi, tajribada qo’llashi,
o’zining dunyoqarashi va ahloqiy tajribasi bilan taqqoslashi lozim. Fikrlash va his etish,
turmushda sinab ko’rish natijasida pedagogik etikaning qoidalari o’qituvchining o’z
e’tiqodiga, intilishiga, o’z ahloqiy sifatiga aylanadi.
Bu ahloqiy e’tiqod o’qituvchining dars berish jarayonida, tarbiyaviy ishlarda,
o’quvchilar va boshqa kishilar bilan munosabatlarda, muomalasida, kundalik turmushda
o’zining shaxsiy namunasi bilan ahloqiy ta’sir o’tkazishda ko’zga tashlanadi. Muallim
ahloqining natijalari uning yoshlarga ahloqiy ta’sirining samaradorligida namoyon bo’ladi.
SHaxs ahloqining xarakterlaydigan belgilaridan biri ma’suliyatdir. O’qituvchining
ma’suliyati - ma’suliyat tushunchasining butun mazmunini saqlagan holda muallimning
faoliyati va ta’lim — tarbiya jarayonining aniq vazifalarini ham o’z ichiga oladi.
O’qituvchi zimmasiga bola shaxsini har tomonlama kamol toptirish ma’suliyati yuklanadi.

---

---

Pedagogik odobga ega bo’lgan o’qituvchi o’quvchilar orasida obro’ qozanadi.

O’qituvchi qanchalik ko’proq obro’ qozonsa, ta’lim va tarbiya mohiyatan shunchalik
muvaffaqiyatliroq bo’ladi.
O’qituvchining asosiy maqsadi hamma o’quvchilarning muvaffaqiyatli o’qishiga
erishishidir. Buning uchun o’quvchilardan o’z ustida ishlashi, o’z - o’zini tarbiyalashi talab
etiladi.
O’z - o’zini tarbiyalash o’z faoliyatini tahlil qilishdan va o’z shaxsini
takomillashtirishdan boshlanadi. O’quvchilarda shu hislatga ehtiyoj paydo bo’lgandagina
tarbiya jarayonini samarali deb hisoblasa bo’ladi.
O’z - o’zini tarbiyalash o’quvchilarning o’zini - o’zi idora qilish organlari faoliyatida
qatnashishlari, ularning ijtimoiy faollik mavqini shakllantirishning ta’sirchan vositasidir.
O’quvchilar o’qishda, tarbiyada, dam olishda o’zini tarbiyalash usullaridan
foydalanadilar, o’z - o’zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi.
O’z - o’zini tarbiyalash sifatlari bola bunga tayyor bo’lganda,
u o’zini shaxs deb
anglay boshlagach, amaliy ishlarda mustaqillik ko’rsata boshlagan vaqtda paydo bo’ladi.
O’z - o’zini tarbiyalashda maslahat va ko’rsatmalar berilishi lozim. Bunda o’quvchilarni
o’zlariga, hatti - harakatlarini tanqidiy ruhda munosabatda bo’lishga o’rgatish juda
muhimdir.
O’qituvchi mehnatda, xulq - atvorda tirishqoqlik qilib, o’z imkoniyatlarini ishga
solishi, o’ziga majburiyat olishi, o’zini nazorat qilishi, o’ziga - o’zi hisob berishi, o’ziga
o’zi baho berishi singari o’z - o’zini tarbiyalashning elementlarini shakllantirib borishi
lozim.