1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Olinish usullari. 
Sulfat kislota dastlab XIII asrlarda olina boshlangan. U vaqtda temir kuporosini 
(G‘еSO
4
) termik qayta ishlab H
2
SO
4
olingan. Xozirgi vaqtda sulfat kislota asosan, ikki usul: nitroza 
va kontakt usullar bilan olinadi. Nitroza usuli 200 yildan beri ma'lum, kontakt usuli esa XIX asrning 
oxiri va XX asrning boshlarida sanoat tomonidan o‘zlashtirilgan bo‘lib, nitroza usulini siqib 
chiqarmoqda. Ikkala usulda ham avval oltingugurtdan yoki oltingugurtli birikmalardan sulfit 

---

130 
 
angidrid – SO
2
olinadi, so‘ngra bu gaz sulfat kislotaga aylantiriladi. Buning uchun sulfit angidrid 
(SO
2
) ni kislorod ishtirokida oksidlab sulfat angidridga (SO
3
) o‘tkaziladi.
Keys stadidagi asosiy muammo:
Ishlab chiqarilayotgan sulfat kislatani unumdorligini oshirish. 
O‘choq gazini sifatini yaxshilash, unumdorligini oshirish. Uzoq muddatda foydalaniladigan 
katalizatorlarni topish.
Oltingugurtdan foydalanish 
Muborak gazni qayta ishlash korxonasining atrof muhit muhofazasi boshlig‘i Raximova Nazokat 
korxonaning bosh rahbarlari bilan bo‘lgan yig‘ilishda o‘z kuzatishlari asosida muhim masala bilan 
ma'luza qildi. O‘z ma'ruzasida Muborak gazni qayta ishlash zavodida gaz tarkibidan nordon gazlarni 
ajratib olish tеxnologiyasi 800 mln. m
3
/yil gacha quvvatdagi qurilmalarda amalga oshirilayotganligi va 
mazkur qurilma, absorbtsiyali jarayonning rеgеnеratsiya gazini vodorod sulfidi, uglеkislotalarning 
ifloslantiruvchi komponеntlaridan tozalash uchun mo‘ljallangan. Loyiha bo‘yicha qurilmaning bir 
yillik oltingugurt ishlab chiqarish quvvati 14 ming tonnani tashkil etadi. Qurilmani loyiha bo‘yicha 
nordon gaz olish kuvvati 13965 m
3
/ soatni tashkil qiladi. 
Muborak gazni qayta ishlash zavodining oltigugurt sexida hozirgi kunda juda ko‘p miqdorda 
kukun holida oltingugurt to‘planib borayotganligi va bu atrof muhitga, korxonaning moddiy iqtisodiy 
bazasiga zarar еtayotganligini aytdi. Korxona oldida turgan eng dolzarb muamolardan biriga kiradi. 
Bu muammoni hal etish yo‘lari topish to‘g‘risida ТКТИ ning bir nechta olimlari izlanish olib 
bormayotganligini aytib o‘tdi. 
Savollar:
1.
Muborak gazni qayta ishlash zavodida bu muammo qanday paydo bo‘ldi? 
2.
Ushbu muammoning yechimi eng avval nimaga borib taqaladi? 
3.
Olingugrtni qaysi soxalarda foydalanish mumkin? 
4.
Oltingugrga talab qaysi sohada ko‘proq? 
5.
Nima uchun zavod qoshida sulfat kislota ishlab chiqaradigan sex qurish mumkin emas? 
6.
Muammoning yechimi oltingugurtdan faqat sulfat kislata olish mumkinmi? 
7.
Siz qaysi yechimni tanlagan bo‘lar edingiz?