1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

Ishdan maqsad: 
Gazli qaytaruvchilar yordamida quydagi metallardan birini olish. 
Qurilma va materiallar 
1.
zunligi 50-60 sm li chinni yoki kvartsli trubka. 
2.
1100-1200 
0
С li trubkasimon pech. 
3.
Vodorod hosil qiluvchi qurilma. 
4.
H
2
SO
4
yordamida yuvuvchi idish. 
5.
Kerakli metallarning oksidlari. 
Ishni bajarish tartibi 
Oksidlarni vodorod yordamida qaytarish qurilmasi quydagi rasmda keltirilgan.
Qurilma kvartsli yoki chinni trubkadan, trubkaning ikki tomoni probka bilan yopilgan. Kerak 
bo‘ladigan vodorodni ishqorlarni elektroliz qilish yordamida yoki kislotalarga rux ta‗sir ettirib 
olinadi. Olingan vodorod sulfat kislota orqali o‘tkazilib quritiladi. So‘ngra qaytarishga yuboriladi. 
Oksid chinni yoki kvarts trubkaning o‘rtasiga qo‘yiladi. Harorat termopara yordamida o‘lchab 
boriladi.
Laboratoriya ishini boshlashdan oldin qurilmaning germetikligi tekshiriladi.
Harorat tekshirilayotgan oksidga qarab tanlanadi. 600-700 
0
С da temir, kobolt, nikel, 
surma, vismut, qalay, qo‘rg‘oshin va mis yaxshi qaytariladi. 
Molebden, volfram va germaniyni qaytarish uchun 800-850 
0
С kerak. Agar volfram va 
molebden qaytarishda hosil bo‘lgan kukun malla yoki ko‘k bo‘lsa, bu to‘liq qaytarilganligini 
bildiradi. Shuni eslatib o‘tishimiz kerakki, keltirilgan haroratlar taxminiy olingan. Keltirib o‘tilgan 

---

223 
 
oksidlarning ayrimlari ancha past haroratlarda qaytarish mumkin. masalan: mis oksidlarini 150-
200 
0
С da, temir 270 
0
С, qaytarish mumkin. Lekin past haroratlarda reaktsiya juda sekin ketadi. 
Agar laboratoriyada elektropech bo‘lmasa qizdirishni gaz gorelkasida ham olib borish mumkin. 
chinni va kvarts trubkalar bo‘lmasa shisha trubka ham ishlatsa bo‘ladi.