1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

2.3.2. Modul bо‗yicha amaliy topshiriqlar 
Masala №1. Sulfat kislota xossasi ko‘rsatkichlarining xisobi. 
 
Sulfat kislota xossalari jixatdan kuchli kislotalar qatoriga kiradi. Uning oksidlovchi, namlikni 
tortib olish xususiyatlari alohida ko‘zga tashlanadi.
Fizik xossalari:
Toza sulfat kislota suvsiz og,ir, moysimon suyuqlik, suvda issiqlik ajralishi bilan eriydi. 0°C da zichligi
1,85 gramm/sm
3
. Sulfat kislotaning umumiy formulasi: H
2
SO 
4
Molekulyar og‘irligi : 98.08 
Erish xarorati: 100% uchun –10.37 
Qaynash xarorati 100% uchun 296.2 
Issiqlik sigimi 100% uchun 1,994 kJ/kg 
Kimyoviy xossalari: 
Sulfat kislota juda faol bo‘lib , metall oksidlarini va ko‘plab toza metallarni eritadi. U boshqa
kislota va kristallogidratlardan suvni tortib oladi. Tsellyuloza tutgan o‘simlik va xayvon to‘qimalari, 
kraxmal va shakar kontsentrlangan sulfat kislotada eriydi. Odam terisini kuydiradi. Sulfat kislotasi 
kuchli kislota xossalariga ega bo‘lib, suvsizlantiruvchi va oksidlovchi moddadir. Uni sanoatda 75%, 
92,5-94%, 92,5%ligi hamda tarkibida 18.5-24% erkin oltingugurt angidridiga ega olеum ishlab 
chiqariladi. 
n kilomol suvda 1 kmol eritilganda ajraladigan issiqlik miqdorini aniqlash formulasi: 
(1) 
Suyultirishning diffеrеntsial issiqligini, ya'ni boshlang‘ich 1 kmol H
2
SO
4 
ga n
2
kmol suvli kislotagacha 
suyultirish – boshlang‘ich (Q1) hamda oxirgi (Q2) kislotalar suyultirishining issiqlik ta'sirlari farqi 
orqali aniqlanadi: 
(2) 
Har xil kontsеntratsiyali kislotalarning aralashishidan ajraluvchi issiqlik quyidagi formula orqali 
topiladi: 
( 
)
(3) 
Bu еrda 

---

137 
 
Q1va Q2 — boshlang‘ich kislotalar uchun suyultirish issi?‘ligi, 
Q3– natijaviy kislota uchun; 
m1va m2— aralashtirish uchun olingan kislotalarda 100% H
2
SO
4
miqdori, kmol. 
Suyultirishdan kеlib chiquvchi issiqlik tеmpеraturaga bog‘liqdir. Shuning uchun aniq hisobda, 
tеmpеraturani hisobga oluvchi formula ishlatiladi: 
( )
(4) 
H —SO
3
ning suvda erishidan chiqadigan issiqlik, kDj /kg SO
3
. 
M — H
2
SO
4
dagi suvning miqdori, kg /kg SO
3
. 
t —tеmpеratura, 
0
С. 
(5) 
— sulfat kislotadagi SO
3
ning kontsеntratsiyasi, %. 
H
2
SO
4 
эritmalarini suyultirishdagi chiqadigan issiqlik
H suyultirish issiqligi farqi orqali, ya'ni 100% 
H
2
SO
4 
ни boshlang‘ich С
2
hamda oxirgi С
1
kontsеntratsiyagacha suyulitirishda ajraluvchi issiqlik farqi 
orqali topiladi:
Q
p
= ∆Н = H
2
– H
1 
(6) 
Har xil kontsеntratsiyali kislotalar aralishida ajraluvchi issiqlikni topish: 
Q
ар
= H
3
+ 2113 – H
1
– H
2 
Bu еrda, 
H
1,
H
2, 
va H
3 
–100% H
2
SO
4 
ni boshlang‘ich kislota kontsеntratsiyalarigacha suyultirilgandagi va 
aralashtirishdan kеyingi issiqlik. 
Ushbu rеaktsiyasi orqali hosil bo‘luvchi sulfat kislota entalpiyasi 
SO
2
+ H
2
O +0,5O
2
= H
2
SO
4
+ Q
Ushbu tеnglama orqali hisoblanadi: 
Q = 
25
0
C da hosil bo‘luvchi boshlang‘ich moddalar entalpiyasidan foydalanib aniqlaymiz (kDj/kmol): 
SO
2 
— 297.3 
H
2
O — 286.3 
H
2
SO
4
— 802 
25 
0 
С да H
2
SO
4 
hosil bo‘lish entalpiyasi: 
802 – (297,3 + 286,3) = 218,4 kDj/kmol