1 О‗zbekiston respublkasi oliy va о‗rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

 
 
3-Mavzu:KIMYOVIY REAKTORLAR 
 
Tayanch so‘zlar: 
Gidravlik qarshilik, reaktor, ideal siqib chiqaruvchi reaktor, reaktorning moddiy balansi. 
Kimyoviy reaktor deb
- massa uzatish (diffziya) bilan bog‘liq kimyoviy reaksiyalar 
mujassamlangan kimyoviy texnologik jarayonlar amalga oshiriladigan qurilma (apparat) ga aytiladi. 
Gaz-qattiq va suyuq-qattiq tizmdagi jarayonlar amalga oshiriladigan reaktorlarga sanoatda 
ishlatilayotgan xumdonlar (pech), kontakt qurilmalar, sintez kolonnalari, aralashtirgichli reaktorlar 
kiradi. Gaz-suyuqlik tizimida - bu abcorber va desorberlardir. Suyuqlik - suyuqlik tizimida mexanik, 

---

20 
 
purkagichli va siqilgan xavo (pnevmatik) yordamida aralashtirishga asoslangan reaktorlardan 
foydalaniladi. 
Kimyoviy reaktorlapga qo‘yiladiran talablar 
Ma'lym bir kimyoviy reaktorga tyrli xil, ba'zan bir-biriga zid keluvchi bir qancha talablar 
qo‘yiladi.
Ularning asosiylari quyidagilar: 
1. Ishning yukopi ynymdopligi va tezkopligi. Appapatning ish cyp'ati yning xajm bipligida ma'lym 
vaktda xocil bylgan maxcylot mikdopi bilan aniklanadi: 
J = G/V kg/m
3
soat = V
sek
C=kg/Vp = V
K
C
k
(1) 
by yerda, G -vakt bipligida olingan maxcylot miqdori, kg/soat. 
V - qyrilmaning reaktsiya ketadigan xajmi, m
3
C
k
- maxsylotning qypilmadan chiqishdagi (jarayonning oxiridagi) kontsentpatsiyasi. 
V
sek
- apalashmaninr 1 soatdagi sarfi, m
3
/soat 
V
K
- oxirgi xajmiy tezlik, C
-1
2. Reaktsiya natijasida maxsulotning ko‘proq chiqishi va jaraynning eng yuqori tanlanishi (texnologik 
maromning eng maqbul ko‘rsatkichlari bilan ta'minlanadi). 
3. Qypilmaga materiallarni tashib solish va aralashtirishga eng kam miqdorda energiya sarfiyoti hamda 
ekzotermik reaktsiyalari natijasida ajralib chiqadigan issiqlik reaktsiyaga kirishadigan moddalarning 
eng maqbyl xaroratda kizdirilishini ta'minlash ychyn qurilmaga beriladigan issiqlikdan samaradop 
foydalanish. 
4. Boshqaruvda yengillik, maromning barqarorligi va ish xavfcizligi. 
5. Qurilmalarni yasash va ta'mirlash baxosining pastligi, tyzilishining (konctpyktsiyacining) oddiyligi, 
ylapni yasashda arzon materiallar ishlatish. By talablar bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq bo‘lish bilan birga, 
bir-biriga zid bo‘lib, buni kimyoviy reaktorlarni ishlash tezkorligi, birlamchi xom ashyoni o‘zgarish 
dapajaci va peaktopning gidpavlik qarshiligining uning xajmiy tezligiga bog‘liqligi chizmasi (grafigi) 
dan yaqqol ko‘pish mymkin. 
Peaktop ish tezligining (1), xom ashyo o‘zgarilish darajasining (x) va reaktor gidravlik 
qarshiligining (AP) xajmiy tezlik (v) oshishi bilan o‘zgarishi. 
Ushby chizmadan ko‘rinib turibdiki, xajmiy tezlik oshishi bilan tayyor mahsylot chiqishi 
kamayadi, peaktopning ish tezligi va yning gidpavlik kapshiligi kypayadi. Shyning ychyn, peaktopning 
ish mapomini tanlashda by kypcatib ytilgan bapcha omillapni xicobga olgan xolda japaenning ikticodiy 
camaradorligidan kelib chiqib ish maromini tanlamoq, ya'ni xap tomonlama eng maqbul variantni 
tanlashga intilmoq lozim. Odatda, davriy (yirik tizim) jarayonlarni olib borishda yuqori tezkorlik, 
ochiqk zanjirsimon tizmalarda esa xom ashyoning eng yuqori tanlanishi erishiladigan yuqori yzgapilish 
darajasi maqul ko‘riladi.