1. Qurilma va uskunalarni ta’mirlash. Uskunalarni montaj qilish

Machtalar. Yuk kо„taruvchi kranlar chegaralangan yuk kо„tarish va 
kо„tarish balandligiga ega. Bundan tashqari, texnologik qurilmaning jihozlar 
va trubalar bilan yig„ilganda, gabarit о„lchamlari nisbatan katta bо„lgan 
kranlar har doim ham montaj maydonchasi hududiga sig„maydi. Bunday 
vaqtlarda baland va og„ir uskunalarni yoki metall konstruksiyalarni montaj 
qilish uchun machtalar qо„llaniladi. 
Machtalar kranlarga qaraganda birmuncha arzonroq, lekin, ularni 
ishga tayyorlash, ya‟ni kо„chirish, birlashtirish, uzaytirish, tо„xtatish, 
kо„tarishi va mahkamlash, uzoq vaqt talab qiluvchi va bajaruvchilardan 
yuqori malakali bо„lishlarini talab qiluvchi о„ta muhim sermehnat 
operatsiyalarni о„z ichiga oladi. 
17.1-rasmda yuk kо„tarish machtasi sxemasi kо„rsatilgan. Vertikal 
holatda machtani vintlar ushlab turadi. Ular bir uchidan machta kallak 
qismiga (yuqori uchiga), ikkinchi uchidan – barqaror qotirilgan langarlarga 
(yoki qо„zg„almas) mahkamlanadi. Machtaning qolgan qismiga yuk 
polispastining qо„zg„almas bloki ham mahkamlanadi. Uning qochuvchi 
pо„lat trosi machtaning asosi tomon, pastga harakatlanadi; pо„lat trosga olib 
ketuvchi blok mahkamlangan bо„lib, u trosga baraban lebedkasigacha 
bо„lgan gorizontal masofani ma‟lum qiladi. 

---

 
17.1-rasm. Yuk kо„taruvchi machta: 
1-panjarali machta; 2-vint; 3-kallak, bosh; 4-polispast; 5-tortuvchi 
tros; 6-polispast arqonining yugiruvchi tarmog„i; 7-chetlatuvchi blok; 8-
sug„urtalovchi sim; 9-langar. 
Langarlar qoziqli, chuqurlashtirilgan (tо„ldiriladigan) va inventarli 
bо„ladi. Qoziqli langarlar bir necha qoziqlardan iborat bо„ladi, ular yerga 
1,5m chuqurlikka qoqiladi; ular 1,5 MN gacha kuchga chidamlidir. 
Chuqurlashtirilgan langarlar pо„lat quvurlardan yasalgan betonga qotirilgan 
yoki yerga biriktirilgan paketlardan iboratdir. Personal yoki inventar 
yakorlar – bir nechtasi ustma-ust taxlanadigan, 0,75 MN og„irlikdagi og„ir 
temir-beton prizmalarni qо„llash qulaydir. Ular katta ishqalanish kuchini 
yuzaga keltirishga qodir va puxta qotirishni ta‟minlaydi. Ba‟zida prizmalarni 
yerga u qadar chuqur joylanmaydi. Bu ularning barqarorligini yanada 
oshiradi. 
Konstruksiyasi bо„yicha oddiy bо„lgan machtalar – quvurli 
machtalardir. Ular о„ralgan quvurlardan tayyorlanadi. Yuk kо„tarish 0,25 
MN bо„lganda, diametri 600 mm bо„lgan bir quvurli machtalar qо„llaniladi, 
0,25 dan 0,8 MN bо„lganda – uch quvurli va tо„rt quvurli sigarasimon 
machtalar qо„llaniladi. Quvurlarni polosali (listli) pо„latdan yasalgan 
chambaraklar bilan bog„lanadi va burchaklaridan mahkamlab ham qо„yiladi. 

---

Tо„rt quvurli machtalarda uchlari bir-biriga zich о„tirgan uchta quvurlar, 
о„rta uchastkada tо„rtinchi kalta quvurni ilib oladi. 
Machtaning tayanch qismini durralar bilan kuchlantirilgan qattiq plita 
kо„rinishidagi yoki sharnir kо„rinishida tayyorlanadi. Sharnir machtaning 
egilishiga imkon yaratadi, bu esa takelaj(tashish ortish ishi) ishlarini olib 
borish uchun juda zarurdir. 17.2-rasm bir quvurli, uch quvurli va 
sigarasimon machtalarning asosiy qismlarini va umumiy kо„rinishini 
ifodalaydi.