1. San’at tushunchasini izohlang

23.Varaxshdan topilgan haykallar haqida yoritib bering.
Tojikistondagi Varaxsh vodiysi qadimiy haykallarning boy to‘plamiga ega bo‘lib, ular mintaqaning madaniy tarixi haqida qiziqarli ma’lumotlarni taqdim etadi. Bu haykallar 7—8-asrlarga oid boʻlib, bu hudud qadimgi Soʻgʻd tsivilizatsiyasining bir qismi boʻlgan.
Varaxshdan topilgan haykallar, avvalambor, loydan yasalgan bo‘lib, ularda odam qiyofasidan tortib to afsonaviy mavjudotlargacha bo‘lgan turli mavzular tasvirlangan. Bu haykallarning eng diqqatga sazovor xususiyatlaridan biri detallarga e'tibor berishdir. Ularni yaratgan hunarmandlar o'zlarining hunarmandchiligida aniq mahoratga ega bo'lib, o'z mavzularining eng kichik tafsilotlarini ham qo'lga kiritishga katta e'tibor berishgan.
Varaxshdan topilgan ko‘plab haykallar diniy maqsadlarda foydalanilgan deb taxmin qilinadi. Misol uchun, inson figuralarining ba'zilari sajda qilish ob'ekti sifatida ishlatilganligini ko'rsatadigan pozalarda tasvirlangan, boshqalari esa diniy marosimlarda ishlatilgan bo'lishi mumkin bo'lgan narsalarni ushlab turgan holda tasvirlangan.
Varaxsh haykallarining eng qiziq jihatlaridan biri afsonaviy mavjudotlar tasvirining mavjudligidir. Misol uchun, bir haykalda qush boshi va sher tanasi bo'lgan jonzot tasvirlangan bo'lsa, boshqasida odam boshi va ot tanasi tasvirlangan. Bu jonzotlar qadimgi so‘g‘diylarning diniy e’tiqodlarida muhim rol o‘ynagan bo‘lishi mumkin, garchi ularning aniq ahamiyati to‘liq tushunilmagan.
Umuman olganda, Varaxshdan topilgan haykallar mintaqaning madaniy tarixiga ajoyib tasavvur beradi. Ularning murakkab detallari va rang-barang mavzulari qadimgi so‘g‘diylarning diniy e’tiqodlari, badiiy uslublari va kundalik hayoti haqida qimmatli ma’lumotlar beradi.
24. “Dorifor” haykali nechanchi asrda kim tomonidan yasalgan?
"Nayza ko'taruvchi" nomi bilan ham tanilgan "Dorifor" mashhur qadimgi yunon haykali bo'lib, u klassik davrning eng muhim haykallaridan biri hisoblanadi.
Haykal miloddan avvalgi 5-asrda haykaltarosh Polikleitos tomonidan yaratilgan bo'lib, u dastlab bronzadan qilingan. Afsuski, asl haykal tarixda yo'qoldi va saqlanib qolgan yagona nusxalar Rim marmar nusxalaridir.
Haykalda bir oyog‘ida og‘irligi, ikkinchi oyog‘i bo‘shashgan holda kontraposto pozasida turgan yigit tasvirlangan. U chap qo'lida yelkasida turgan nayzani ushlab turadi, o'ng qo'li esa yon tomoniga osilgan.
“Dorifor”ning eng qiziq jihatlaridan biri bu haykalning Polikleitosning ideal nisbatlar haqidagi g‘oyalarini o‘zida mujassamlashtirganidir. Rassom inson tanasining turli qismlari o‘rtasida mukammal nisbat borligiga ishongan va bu nisbatdan foydalanib, o‘z haykallarida uyg‘unlik va muvozanat hissini yaratgan.
"Dorifor" asarida Polykleitos figuraning boshi va tanasini uning oyoq-qo'llariga nisbatan kichikroq qilish orqali bu mutanosiblik tuyg'usiga erishdi. Bu haykalga qadimgi yunon madaniyatida yuqori baholangan ideallashtirilgan mushak va atletizm tuyg'usini beradi.
Haykal dastlab qadimgi Delfi shahridagi Apollon ziyoratgohida namoyish etilgan va u tezda o'zining go'zalligi va nafisligi bilan mashhur bo'ldi. Bugungi kunda haykal qadimgi yunon san'atining durdona asari hisoblanadi va u butun dunyodagi rassomlar va san'at ixlosmandlarini ilhomlantirishda davom etmoqda.