Kristall
δ-endotoksin. YOki juft sporali kristalli endotoksin bakteriyaning
spora hosil qilish jarayonida hujayraning bir qismida spora shakllangandan so‘ng
hosil bo‘ladi, hosil bo‘lgan kristall to‘g‘ri sakkiz qirrali ko‘rinishga ega bo‘ladi.
Kristallarni sintez qilish kulturaning statsionar fazasida taxminan uch soat
davomida kechadi.
Hujayrada turli ko‘rinishdagi bir nechta kristallar hosil bo‘lishi mumkin
(to‘g‘ri bipiramidal, rombsimon, kubsimondan ovalsimongacha). Ularning
o‘lchamlari 0,5x1,3 dan 1x3,5 mkm gacha va hattoki submikroskopik
ko‘rinishigacha kichrayishi mumkin. Ular organik eritmalarda erimaydi, biroq
sporadan ajralishi mumkin, pH ko‘rsatkichi yuqori ishqoriy (pH 11,5 dan yuqori)
sharoitda yaxshi eriydi va qaytaruvchi ishqoriy bufer ishtirokida (pH 7,9-9,5)
ularning erish darajasi ortadi. Kristallar 100
0
S haroratda 30-40 minut qizdirilganda
o‘zining zaharlilik xususiyatini yo‘qotadi.
Kimyoviy tarkibida uglerod, azot, vodorod, kislorod va aminokislotalar
tarkibiga kiruvchi 19 ta elementlar uchraydi. Bulardan tashqari anchagina
miqdorda kalsiy, magniy, kremniy, temir va kam miqdorda nikel, titan, rux,
alyuminiy, xrom, mis va margenets kabi elementlar bor. Har xil shtammlarda
oqsilli kristallar aminokislotalar tarkibiga ko‘ra bir-biriga juda yaqin.
Kristall oqsillar kimyoviy tabiatiga ko‘ra sporalar qobiqlarining oqsili bilan
yaqindir. Adabiyotlarda sporalar hujayra qobig‘ida ortiqcha ishlab chiqarilgan
13
oqsildan hosil bo‘ladi degan nazariyalar mavjud.
Bu oqsil kristalli endotoksinlar hashoratlar uchun o‘ta zaharliligi bilan
ahamiyat kasb etib kelmoqda. Bacillus thuringiensis bakteriyasining shtammlari
hashoratlarga ta’sir virulentligiga va o‘ziga xos xususiyatlariga ko‘ra bir-biridan
farq qiladi. Bacillus thuringiensis bakteriyasi kulturalari N-antigenligi bo‘yicha bir
nechta serotiplarga birlashtirilgan [Barjac, Bonnefoi,1968, Afrikayan 1975 ].
Dostları ilə paylaş: |