1-Tajriba ishi. Kompyuter tarmoqlarida qo’llaniladigan kabellar va ularning xillari

Axborot uzatish muxiti
Axborot o’tazish muxiti deb–kompyuterlar o’rtasida axborot almashinuvini taminlovchi axborot yo’llariga (yoki aloqa kanallariga) aytiladi. Ko’pchilik kompyuter tarmoqlarida (ayniqsa maxalliy tarmoqlarda) simli yoki kabelli aloqa kanallari ishlatiladi, vaxolangki simsiz tarmoqlar xam mavjuddir.

Kabel ishlab chiqaruvchi sanoat korxonalari kabel turlarini ko’p miqdorda ishlab chiqaradilar. Xamma ishlab chiqariladigan kabellarni uch turga bo’lish mumkin:

• 
  o’ralgan juft simli kabel (vitaya para), ular ximoyalangan yaa’ni ekranlashtiriladi (ekranirovannie,) va ximoyalanmagan ya’ni ekranlashtirilmagan;
  
• 
  koaksial kabellar (coaxial cable);
  
• 
  optik tolali kabellar (optovolokonnie kabeli).
  

Kabelning xar bir turining o’z afzalliklari va kamchiliklari mavjuddir, shuning uchun kabel turini tanlanganda xal qilinayotgan masalaning xususiyatini, shuningdek aloxida olingan tarmoq xususiyatini va avvaldan mavjud bo’lgan barcha korxona standartlarining o’rniga, 1995 yilda qabul qilingan EIA/TIA 586 (Commercial Building Telecommunication Cabling Standard) standarti mavjud bo’lib, xozirgi vaqtda shu standartdan foydalaniladi.
O’ralgan juftlik asosidagi kabellar
O’ralgan juft simlar xozirgi kunda eng arzon va eng ko’p tarqalgan kabellarda ishlatiladi. O’ralgan juftlik asosidagi kabel tuzilishi ikkita mis sim dielektrik material bilan xar biri aloxida qoplanib, ular o’zaro bir-biriga o’ralgan, bunday juftliklarning bir nechtasi umumiy dielektrik (plastikli) g’ilofga olingan bo’ladi. U ancha egiluvchan va uni aloqa kanaliga yotqizish qulaydir.

Odatda o’ralgan juftlik kabel tarkibida 2 ta yoki 4 ta juftlikdan iborat bo’ladi (2.2–rasm).
2.2–rasm. O’ralgan juftlik kabeli.
Ximoyalanmagan o’ralgan juftliklar tashqi elektromagnit xalaldan (pomexa) sust ximoyalangan va shuningdek sanoat ayg’oqchiligi maqsadida axborotlarni eshitishdan xam ximoyalanmagan. Axborot o’g’irlashning ikki turi malum: ulanish (kontaktniy) va ulanmasdan masofadan turib (beskontaktniy). Ulanish orqali axborotni o’g’irlash ikkita ignani kabelga sanchish orqali amalga oshirilsa, ulanmasdan axborotni o’g’irlash esa kabel tarqatadigan elektromagnit maydonni radio orqali egallash usulidan foydalanib amalga oshiriladi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun kabel ximoyalanadi (ekranlanadi). To’qilgan juftlikni (STP) ekranlashtirish vaqtida xar bir juftlikni ochiq to’qilgan metal simli qobig’ (ekranning) ichiga joylashtiriladi. Bunday konstruktsiya kabelni nurlanishini kamaytiradi, tashqi elektromagnit maydon xalaqitlardan va juft simlarning bir-biriga tasirini xam kamaytiradi (crosstalk, perekrestnie novodki, chorraxa yo’nalishlar). Tabiyki ekranlashtirilgan o’ralgan juftlik, ekranlashtirilmagan juftlikka nisbatan narxi ancha qimmat bo’ladi, ulardan foydalanilganda maxsus ekranlashtirilgan ulovchi moslamalardan (razem) foydalanish zarur. Shuning uchun ekranlashtirilmagan o’ralgan juftlikka nisbatan ekranlashtirilgan o’ralgan juftlik kam uchraydi.
Ekranlashtirilmagan o’ralgan juftlikning asosiy afzalligi kabel uchlariga razemlarni ulashning osonligi va shuningdek xarqanday shkastlanishlarni tamirlashning boshqa turdagi kabelga qaraganda qulayligidir. Qolgan xamma texnik ko’rsatgichlari boshqa turdagi kabellarga nisbatan yomon. Masalan, signalni uzatishda berilgan so’nish tezligi (kabeldan signal o’tgan sari uning amplitudasini kamayishi) bu kabellarda koaksial kabel ko’rsatgichiga nisbatan katta. Agarda kam ximoyalanganligini xam xisobga olsak, nima uchun o’ralgan juftlik kabellarining uzunligi kam bo’lishi (100 metr atrofida) tushunarlidir. Xozirgi vaqtda o’ralgan juftliklardan 100 Mbit/s tezlikda axborot uzatish uchun ishlatilmoqda va uzatish tezligini 1000 Mbit/s ga etkazish ustida ish olib borilmoqda.
Ekranlashtirilmagan o’ralgan juftli kabellarning (UPT) EIA/TIA 568 standartiga ko’ra beshta toifasi mavjud:

• 
  1-toifasidagi kabel–bu oddiy telefon kabeli (o’ralmagan juft sim) bo’lib, u orqali faqat tovushni uzatish mumkin, axborotni emas. Bu turdagi kabel texnik ko’rsatgachlari katta chekinishlaridan iborat (to’liq qarshiligi, o’tkazish yo’lagi, chorraxa yo’nalishi).
  
• 
  2-toifadagi kabel–bu o’ralgan juftlikdan iborat kabel bo’lib axborotni 1 MGts gachan chastota oralig’ida uzatish uchun mo’ljallangan. Kabel chorraxa yo’nalishlar darajasiga testlanmaydi. Xozirgi vaqtda juda kam ishlatiladi. EIA/TIA 568 standarti 1 va 2 toifadagi kabellarni ajratmagan.
  
• 
  3-toifadagi kabel–bu kabel axborotlarni 16 MGts gacha chastota oraliqda uzatishga mo’ljallangan, o’ralgan juftlikdan tashkil topgan bo’lib, 1 metr uzunlikda ikki sim bir biriga 9 marotaba o’ralgan, kabel xamma ko’rsatgichlar bo’yicha testlanadi va 100 Om to’lqin qarshilikka egadir. Maxalliy tarmoqlarga standart tmonidan tavsiya qilingan eng oddiy kabel turi bo’lib xozirgi vaqtda ko’p tarqalgan.
  
• 
  4-toifadagi kabel–bu kabel axborotlarni 20 MGts gacha chastota oraliqda uzatishga mo’ljallangan. Kam ishlatiladi chunki ko’rsatgichlari bo’yicha 3 toifadagi kabel ko’rsatgichlaridan kam farqlanadi. Standart 3-toifadagi kabel o’rniga 5-toifadagi kabeldan foydalanishni tavsiya etiladi. 4-toifadagi kabelni xamma texnik ko’rsatgichi bo’yicha testlash mumkin va 100 Om to’lqin qarshilikka ega. IEEE8025 standartli tarmoqda foydalanish uchun yaratilgan kabeldir.
  
• 
  5-toifadagi kabel–bu xozirgi vaqtda eng mukammal kabel bo’lib, 100 MGts chastota oralig’ida axborot uzatishga mo’ljallangan. O’ralgan juftliklardan tashkil topgan, 1 metr uzunlikda 27 ta o’ramdan kam emas (1 futga 8 ta o’ram). Kabelning xamma ko’rsatgichlari testlanadi va 100 Om to’lqin qarshilikka ega. Xozirgi zamon yuqori tezlikda ishlovchi tarmoqlarda, ya’ni Fost Ethernet va TPFDDT foydalanish tavsiya etiladi. 5-toifadagi kabel 3-toifadagi kabelga nisbatan taxminan 30-40% qimmat.
  
• 
  6-toifadagi kabel–bu kabelni kelajagi yaxshi bo’lib, 200 MGts gacha chastota oralig’ida axborot uzatadi
  
• 
  7-toifadagi kabel–bu kabelni kelajagi porloq va 600 MGts gacha chastota oralig’ida axborot uzatishi mumkin.