1-tema. Buxgalteriya esabiniń predmeti hám metodi

_1-TEMA. BUXGALTERIYa ESABINIŃ PREDMETI HÁM METODI


1. Buxgalteriya esabınıń obektleri haqqında túsinik, buxgalteriya esabı hám esabat obektleri úlgili diziminiń xarakteri.
Bizge belgili bolǵaninday, ol yamasa bul tarawdi úyreniwshi hár bir pán óz predmeti, yaǵniy úyreniletuǵın obektlerine hám metodi, yaǵniy usi predmetti úyreniw usillarıniń ilimiy tiykarlanǵan kompleksine iye bolıwi lazim. Sonday-aq, buxgalteriya esabı da ekonomikalıq pánlerdiń ǵárezsiz bir tarmaǵı sipatinda óz predmeti hám metodina iye.

Xojaliq qarjılari (aktivler), olardiń derekleri (passivler) hám qarjılardiń keńeyittirilgen qayta o`ndiris protsessindegi ishki aylanisi hámde xizmet nátiyjeleri buxgalteriya esabiniń predmeti bolıp esaplanadi.

Kárxanalar xojalıq xizmeti ámeldegi nizamshilıq hám tastıyıqlanǵan biznes-rejesine muwapiq ámelge asırılıp, óndiristi toqtawsiz ósiriwge, miynet ónimdarliǵın asiriwǵa, resurslardi júdá tejep sariplawǵa, ónim sapasin jaqsilaw hám ózine túser bahasin páseyittiriwge, paydani kóbeyittiriw hám nátiyjede rentabellikti ósiriwge orinlawǵa beriwi kerek.

Xojalıq júritiwshi subekt finanslıq-xojalıq xizmetin ámelge asırıwı ushın zárúr qarjılar hám olardiń payda bolıw dereklerine iye bolıwları lazim. qarjılar hám derekler támiynati, óndiris hám realizaciya processlerinde payda bolatuǵın xojalıq aylanısları tásirinde ózgeredi.
Joqarıda aytıp ótilgenindey, buxgalteriya esabı isbilermenlikti rawajlandiriw hám biznesti basqariwda zárúr áhmiyetke iye. Lekin, buxgalteriya esabı kárxananiń xojalıq xizmetiniń pulda kórsetiletuǵın bólegin ǵana sáwlelendiredi. Bul bolsa buxgalteriya esabınıń obektlerin belgilep beredi.
Buxgalteriya esabı haqqındaǵı nizam»niń 4-statyasina muwapiq «Tiykarǵı hám aǵımdaǵı aktivler, minnetlemeler, jeke kapital, awisiqlar, dáramatlar hám qárejetler, payda, ziyanlar hámde olardiń háreketi menen baylanısli xojalıq aylanısları buxgalteriya esabınıń obektleri bolip esaplanadi». Kárxanalar óz xojalıq xizmetin ámelge asiriwları ushın zárúr qarjılar, mashinalar, qurilmalar, pul, materiallıq baylıqlarǵa hám basqalarǵa iye bolıwları kerek. Bul qarjılardiń quramı hám kólemi kárxanalardiń xojalıq xizmetiniń baǵdari (sanaat, awil xojaliǵı, sawda hám t.b.) menen baylanısli bolip, olardiń biznes-rejeleri menen belgilenedi.
Xojalıq qarjılarıniń quramı hám jaylasiwi boyınsha esapqa aliw kárxananiń belgili qarjıları (mashinalar, bina hám qurilmalar, material hám ónimler hám t.b.) tuwrisinda maǵliwmat berse, olardiń payda bolıw derekleri hám tayinlaniw boyınsha esapta sáwlelendiriw bolsa, bul qarjılardiń jeke múlk hámde olardiń kárxanaǵa biriktirilgenligi yamasa waqtinsha isletilip atirǵanliǵı hám xojalıq qarjılarıniń qanday maqsetlerge móljellengenligin aniqlaw imkánin beredi.
Sonday qilip, eń uliwma kóriniste buxgalteriya esabı predmetiniń mazmuni esap obektleriniń ekonomikalıq mánisi arqali aship beriledi,(1.1-súwret).