1. Tovarshunoslik asoslari va vazifalari. Oziq – ovqat tovarlarining iste’mol xususiyatlari

Xususiyat - bu mahsulotning uni yaratish, foydalanish va iste’mol qilish¹ vaqtida, tashish, saqlash va ta’mirlash vaqtida namoyon bo‘dagigan o‘ziga xosligidir. Bu xususiyatlar ichida tovarni iste’mol qilish chog‘ida namoyon bo‘ladigan xususiyatlari eng ahamiyatlidir va ular iste’mol xususiyatlari deb ataladi.
Mahsulotning vazifasiga muvofiq milliy iqtisodiyot muayyan ehtiyojlarini qondira oluvchi xossalari majmuiga sifat deyiladi. Mahsulot etkazib berish to‘g‘risidagi nizomda bu mahsulot sifati jihatidan belgilangan tartibda tasdiqlangan standartlar, texnik shartlar va namunalarga muvofiq kelmog‘i kerakligi ko‘zda tutilgan.
Tovarlar kelib chiqishi, kimyoviy tarkibi, turli xossalariga ko‘ra tasnif etiladi. Tovarlarning sifat ko‘rsatkichlarini bilish natijasida xossalari oldindan belgilangan mahsulot tayyorlab chiqarish, yangi, yanada ilg‘or xom ashyo va material turlaridan foydalanish hisobiga xom ashyo bazasini kengaytirish, tayyor mahsulot sifatini yuksaltirish mumkin bo‘ladi. Tayyor mahsulot­ning sifati loyiha-texnologiya hujjatlarini tayyorlash hamda ishlov berish texnologik jarayoni darajasiga bog‘liq bo‘ladi.
Sifat ko‘rsatkichlari nomenklaturasi mahsulotning vazifasiga ko‘ra belgilanadi: ko‘p maqsadlardagi vazifalarga atalgan mahsulot uchun ko‘rsatkichlar nomenklaturasi odatda ko‘p sonli bo‘ladi, bir maqsadga atalgan mahsulot uchun esa bir ma’noli ko‘rsatkichga ega bo‘ladi. Shuningdek to‘g‘ri, bilvosita, nisbiy, integral va bazaviy sifat ko‘rsatkichlari ham bo‘ladi. To‘g‘ri sifat ko‘rsatkichlari mahsulotning iste’mol xossalari bilan (masalan, cho‘yan yoki po‘lat pishiqligining ko‘rsatkichlari) bevosita bog‘langan bo‘ladi, bilvosita ko‘rsatkichlar esa bir qancha omillarga (masalan, cho‘yan yoki po‘latning kimyoviy tarkibi) bog‘liq xossalar bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi. Nisbiy sifat ko‘rsatkichi muayyan mahsulot sifati ko‘rsatkichining tegishli etalon bazasi ko‘rsatkichiga bo‘lgan nisbati bilan aniqlanadi va o‘lchamsiz miqdorlar bilan ifodalanadi.
Mahsulot sifatini nazorat etib turish uslublari g‘oyat xilma-xil: vizual ko‘zdan kechirish, orgonoleptik tahlil qilishdan iborat bo‘lishi mumkin. Sifatni aniqlash bosqichiga qarab dastlabki, oraliq va uzil-kesil nazorat xillari bo‘ladi. Oldindan nazorat chog‘ida dastlabki xom ashyo sifatiga baho beriladi, oraliq nazoratda xom ashyoga ishlov berish borasida texnologik jarayonga nechog‘liq rioya etilayotganligiga baho beriladi. Uzil-kesil nazorat tayyor mahsulot sifatini, uning yaroqliligi va standartlarga nechog‘lik muvofiq kelish-kelmasligini belgilaydi.
Tovarlarga qo‘yiladigan talablar- bu tovarlar mos kelishi lozim bo‘lgan shart va talablar yig‘indisidir. Bunday talablar tovarlar bajaradigan funktsiyalar va ulardan foydalanish shart-sharoitlariga qarab turlicha bo‘lishi mumkin. Vaqt o‘tishi bilan tovarlarga qo‘yiladigan talablar ham o‘zgarib boradi, tabaqalanadi. Bu narsa ilmiy-texnik taraqqiyot bilan, iste’molchilar talabi, dididagi o‘zgarishlar bilan, ehtiyojning qondirilish darajasining o‘zgarib borishi bilan bog‘liqdir.