1. Uşaqlarda elementar riyazi təsəvvürlərin formalaşması metodikası pedaqoji elm kimi

56.Məktəbəqədər yaşlı uşaqların məntiqi təfəkkürünün formalaşması metodikası
Uşaqlar dünyanı fərqli şəkildə qavrayırlar. Məktəbəqədər yaş dövründə uşağın təfəkkürü sürətlə inkişaf edir və bu səbəbdən uşağın yeni təcrübə qazanması üçün böyüklərin, xüsusən də valideynlərin məqsədyönlü iştirakı tələb olunur. Uşağın necə düşündüyünü bilərək, onu daha yaxşı başa düşə və körpə ilə daha da xoş və məhsuldar ünsiyyət qura bilərsiniz.

Uşaqlarda təfəkkürün inkişaf mərhələləri

Məktəbəqədər yaş dövründə uşaqlar üçün təfəkkürün üç növü xarakterikdir:

Əyani-əməli təfəkkür 3 yaşına qədər uşaqlarda üstünlük təşkil edir. Təfəkkürün bu növü ən çox əşyalar üzərində praktik fəaliyyətlə bağlıdır. Uşaq oyuncaqları atır, əşyaları dəliklərə itələyir, əşyaları hissələrə ayırır, düymələri basır və s. Bu yolla uşaqlar təcrübə qazanır və ilk səbəb-nəticə əlaqələrini qururlar (məsələn, top güclü atılarsa, çox uzaqlaşacaq). Bu cür düşüncə tərzinin inkişafı üçün modelləşdirmə dərsləri, müxtəlif materiallar (qum, su, dənli bitkilər və s.) ilə oyunlar uyğun gəlir. Təfəkkürün inkişafının bu mərhələsində valideynlərin əsas vəzifəsi körpənin dünyanı araşdırmasına mane olmamaq, eyni zamanda bunun üçün evdə təhlükəsiz bir şərait yaratmaqdır.
Əyani-obrazlı təfəkkür 3-4 yaşda nitqin inkişafı ilə əlaqədar olaraq formalaşır. Yaddaşda saxlanılan görüntülər sayəsində uşağa artıq obyektlər üzərində real hərəkətlər etmək lazım deyil. Bu düşüncə növünün inkişafına, xüsusilə rəsm və konstruktor oyuncaqları ilə oynamaq kimi fəaliyyətlər təsir göstərir.
Məntiqi təfəkkür məktəbə qədər uşaqlarda obrazlı təfəkkür əsasında formalaşmağa başlayır. 5-7 yaşda uşaq bəzi abstrakt anlayışlar (məsələn, həqiqət, zaman və s.) haqqında mülahizə yürüdə bilir. Səbəb-nəticə əlaqələrini qurmaq, mülahizə yürütmək, müqayisə etmək və ümumiləşdirmək qabiliyyəti məntiqi təfəkkürün əlamətləridir.
Uşaqda həm obrazlı, həm də məntiqi təfəkkür ahəngdar şəkildə inkişaf edərsə, onun üçün müxtəlif problemləri həll etmək daha asan olar.
Uşağın təfəkkürünün inkişafı təcrübədən asılıdır. Buna görə uşağa dünyanı mümkün qədər geniş görmək, düşüncə qabiliyyətini məşq etdirmək imkanı vermək çox vacibdir. Təfəkkürü inkişaf etdirən məşğələlər oyun şəklində olduqda, əyləncəli və cəlbedici ola bilər. Maraqlı və əyləncəli olması üçün uşağınızı hər dəfə yeni oyunlar və məşqlər ilə tanış etməyə çalışın.
Obrazlı və məntiqi təfəkkürün inkişafı üçün oyunlar və məşqlər
"Nəyə bənzəyir?"
Uşağa şəkil üzərində olan boya ləkəsini göstərin. İmkan verin uşaq mümkün qədər çox oxşarlıq tapsın.
"Dördüncüsü artıqdır"
Uşağa üçündə ümumi əlamətləri olan 4 şəkil göstərin. Uşaq hansı şəklin "artıq" olduğunu göstərməli və niyə belə düşündüyünü izah etməlidir.
"Bir sözlə adlandır"
Bu oyun zamanı uşağa ümumi bir adla adlandırıla bilən bir sıra sözlər və ya şəkillər təklif edin. Uşağın vəzifəsi əşyaların adını bir sözlə adlandırmaqdır (məsələn, moruq, çiyələk – giləmeyvə; it, pişik, at – heyvan).
"Sıraya davam et"
Rəngli dairələr çəkin və eyni ardıcıllıqla davam edin (məsələn, qırmızı, sarı, mavi, yenidən qırmızı...). Uşaq ardıcıllığa riayət edərək qalan dairələri çəkməlidir.