1. Valyuta risklarini qanday boshqarish mumkin? Xalqaro korporatsiyalarning qanday shakllarini bilasiz?

73-Вариант
1. Valyuta risklarini qanday boshqarish mumkin?
2. Xalqaro korporatsiyalarning qanday shakllarini bilasiz?
3. Ko’p millatli korporatsiyalarning o’ziga xos belgilari nimalardan iborat?
1. Valuta risklarini samarali boshqarish xalqaro moliya munosabatlari ishtirokchilari faoliyatida dolzarb masalalardan biri bo‘lib hisoblanadi. Jahondagi yirik korporatsiyalar faoliyatida yuzaga keladigan moliyaviy risklarning barcha turlarini o‘rganib borish hamda ularni oldini olshga qaratilgan tadbirlarni ishlab chiqishda alohida risklar bo‘yicha menejerlik faoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Risklar bo‘yicha menejer moliyaviy risklarni oldini olish yuzasidan ishlab chiqilgan chora-tadbirlarni faoliyatning turli sohalari bo‘yicha mas’ul bo‘lgan boshqa mutaxassislarga taqdim etib boradi. Shuningdek, risklar bo‘yicha menejer risklar darajasini aniqlash, ularni maksimal darajada kamaytirish va sug‘urtalash masalalari bilan shug‘ullanadi.
Zamonaviy jahon xo‘jaligidagi munosabatlar bozor ishtirokchilaridan konyunktura o'zgarishiga tezda moslashishni, moliyaviy natijalarni uzoq muddatga bashoratlashni, samarali strategiya ishlab chiqish va uni amalga oshirishni hamda barqaror faoliyat yuritishni talab etadi.
Valuta kurslari o‘zgarishlarini aniqroq prognozlashtirish, valuta risklarini sug‘urtalash (xedjirlash)dan foydalanish zarurdir.
Valuta riski sug‘urtasi deganda, uni bartaraf etish bilan bog‘liq choralar tushuniladi. Bunday choralarga, tashqi iqtisodiy operatsiyalar natijalarini, xorijiy valutalar kursining o‘zgarishigabog‘liqligini yo‘qotishga qaratilgan choralar kiradi.
Bir qator firmalar, valuta muvozanatsizligini zamonaviy xalqaro savdo muammolaridan biri deb hisoblab, hech qachon valuta risklarini sug‘urta qilmaydilar. Oqibatda, bunday firmalar katta zararlar ko‘rgani holda ularning soni hozirgi kunda ancha kamaygan.
Boshqa korxonalar esa, valuta kurslari prognozlarini hisobga olmay, barcha ochiq pozitsiyalarini qoplaydilar. Bunday siyosat albatta yaxshi oqibatlarga olib kelmaydi.
Valuta chayqovi bo‘yicha real zararlarning paydo bo‘lishi, tashqi iqtisodiy munosabatlar ishtirokchisining har bir valuta operatsiyasiga balansning boshqa tarafida operatsiyalarning qarama-qarshi turishi bilan izohlanadi. Masalan, eksport shartnomalaridan va berilgan kreditlardan keladigan tushumlar hajmining rejalashtirilgan natijalarga nisbatan kamayishi, olingan summa joriy xarajatlarni yoki jalb qilingan bank mablag'lari qiymatini qoplamasligiga olib kelishi mumkin.
Valuta riskining sug‘urtasi va sug‘urtasiz shakli bilan bo‘ladigan iqtisodiy operatsiyalarning samaradorligi operatsiyalarni amalga oshirish davrida valuta kurslarining o‘zgarishiga bog‘liq. Shartnoma ishtirokchisi boshqaruv qarorining samaradorligi — valuta riskini sug‘urta qilish yoki sug‘urta qilmaslik — shartnoma tuzilishi va uning ijro etilishi davri orasida valuta kurslarini istiqbol harakatlarining u tomondan oldindan to‘g‘ri baholanishiga bog‘liq. Demak, valuta kurslari o‘zgarishini bashorat qilish, valuta riskini sug‘urta qilish va valuta chayqovi orasidagi tanlovning zaruriy shartidir.
Valuta kurslarini bashorat qilish deganda, maxsus ilmiy tadqiqot uslublari yordamida kurslarning kelgusidagi o‘zgarishi haqida axborot olish tushuniladi.
Amaliyotga valutalarning erkin suzadigan kurslari tizimining kirib kelishi bilan ularning tebranishi masshtabli, oldindan bilib bo'lmaydigan va muntazam ravishda tebranadigan bo‘ldi. Bu esa,o‘z navbatida valuta riskining yanada kuchayishiga olib keldi.
Prognozlar kelgusida ochiq valuta pozitsiyasining o‘zgarish diapazonini aniqlash maqsadida ishlatiladi. Minimum va maksimum ko‘rsatkichlari sug'urtalash xarajatlari bilan taqqoslanadigan ehtimolli valuta yo‘qotishlarni hisoblash uchun ishlatiladi (to'la sug‘urta qilish, sug‘urta qilishdan bosh tortish, qisman sug'urta qilish). Agar potensial valuta yo‘qotishlarning miqdori qoplanish bo‘yicha xarajatlar summasidan katta bo‘lsa, to ia ochiq valuta pozitsiyasini yoki uning bir qismini sug‘urtalash tavsiya etiladi. Qoplanish qiymati daromadlarga yoki zararlarga kursning ta’sir ehtimolidan yuqori boisa, flrma sug‘urta qilmasligi kerak. Ba'zi mamlakatlarda banklarning uzun va qisqa valuta pozitsiyalarining miqdori valuta qonunchiligi bilan tartibga solinadi. Valuta riskini boshqarishda asosiy e’tibor valuta kursining o'zgarishi tufayli yuzaga keladigan yo‘qotishlarni oldini olishga qaratiladi va tijorat banklari, multimilliy korxonalar va boshqa xo'jalik subyektlari muddatli valuta bozori bitimlarini tuzish orqali valuta riskidan pul mablag‘larini himoya qiladilar. Bunda valuta kursining tranzaksion, iqtisodiy va translyatsion kabi turlari ajratib ko‘rsatiladi.
2. Zamonaviy milliy iqtisodiy tizimning va jahon iqtisodiyotining muhim xususiyati bo‘lib, xo‘jalik faoliyatining turli sohalarida ishlab chiqarish va kapital to‘planishining jadallashgan o‘sishi hisoblanadi.
Zamonaviy korporatsiyalar shubhasiz, mamlakatda va jahonda yirik iqtisodiy va moliyaviy markazga aylanishi mumkin. Ularning milliy va jahon iqtisodiyotiga qo‘shadigan hissasi yangi iqtisodiy hududning tashkil topishida, milliy va jahon moliya bozorlarini rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Yirik korporatsiyalarning sotish hajmi dunyoning ko‘plab mamlakatlari YIM hajmidan oshib ketadi. Dunyodagi ikki yuzta yirik transmilliy kompaniyalarning umumiy sotish hajmi AQSH, Yaponiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk Britaniya, Italiya, XRR, Braziliya, Kanada, Ispaniyadan tashqari barcha mamlakatlarning YIM hajmidan ortiqdir. Oxirgi 25 yilda ushbu ko‘rsatkich mazkur tuzilmalar uchun ishchilar soni 14,4 foizga oshgani holda deyarli 4 marta ko‘paygan.
Birlashish va qo‘shib olishlar (ingl. Mergers and Acquisitions, M&A) — kapital va biznesni mustahkamlashda makro va mikroiqtisodiy darajalarda bozordagi bir nechta kichik kompaniyalar o‘rnida yiriklarining yuzaga kelishi natijasida sodir bo‘ladigan iqtisodiy jarayonlar hisoblanadi.
Birlashish — bu ikki va undan ortiq xo‘jalik yurituvchi subyektlarning birlashishi bo‘lib, natijada yangi, birlashgan iqtisodiy birlik shakllanadi.
Birlashishlarda kompaniya yuridik shaxs va soliq tolovchi sifatidagi o‘zining mustaqilligini tugatgan holda boshqa kompaniya bilan birlashadi. Yangi kompaniya o'zining tarkibiy qismidagi kompaniyaning mijozlari oldidagi barcha majburiyatlarini va aktivlarini bevosita boshqarishni hamda nazorat qilishni o‘z zimmasiga oladi.
Qo'shib olish — qo‘shib olinadigan kompaniya ustav kapitalining 30 foizdan ortig‘ini egallash yo‘li bilan amalga oshiriladigan va xo‘jalik jamiyati ustidan nazorat o‘rnatish maqsadida tuziladigan bitimdir, bunda jamiyatning yuridik mustaqilligi saqlab qolinadi.
Kompaniyalar birlashishi va qo'shib olinishining asosiy turlari tasnifi. Xususiyatiga bog‘liq holda kompaniyalar integratsiyasi quyidagi turlarga ajratiladi:
Kompaniyalarning gorizontal birlashishi. Bu aynan bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi ikki kompaniyaning qo‘shilishi emas, buning natijasida faoliyatni rivojlantirish va raqobatlashuv bo‘yicha ustunlikka erishiladi.
Kompaniyalarning vertikal birlashish bu bir qator kompaniyalarning birlashishi boiib, bunda ulardan biri boshqalari uchun xomashyo yetkazib beradi. Natijada mahsulot tannarxi pasayishi va foydaning oshishiga erishiladi.Kompaniyalarning parallel birlashish — o‘zaro aloqador boigan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning birlashishi.
Konglomerat birlashishi — ishlab chiqarish yoki ta'minot munosabatlari bo‘yicha o‘zaro aloqador boimagan kompaniyalar ning birlashishi boiib, bunda bir tarmoqda faoliyat yurituvchi kompaniyaning boshqa tarmoqdagi kompaniya bilan qo‘shilishi sodir boiadi.
Tahliliy maiumotlarga ko‘ra dunyoda M&A bo'yicha har yili o‘n besh mingga yaqin bitim tuziladi. Bitimlar hajmi va qiymati bo‘yicha yetakchilikni AQSH egallagan.


3. Ko'p millatli korporatsiya (MNC) - bu o'z mamlakatida, shuningdek dunyoning boshqa mamlakatlarida faoliyat yuritadigan kompaniya. U bitta mamlakatda joylashgan, boshqa barcha idoralar, masalan, ma'muriy filiallar yoki fabrikalar boshqaruvini muvofiqlashtiradigan markaziy ofisni saqlaydi.
o'z mahsulotlarini bir nechta mamlakatlarga eksport qiladigan kompaniyani ko'p millatli kompaniya deb atash etarli emas. Ular boshqa mamlakatlarda haqiqiy biznes operatsiyalarini olib borishlari kerak va u erda to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilishlari kerak.
Ko'p millatli korporatsiya xususiyatlari quyida transmilliy korporatsiyalarning umumiy xususiyatlari keltirilgan:
1. Juda yuqori aktivlar va oborot.
Transmilliy korporatsiya bo'lish uchun biznes katta bo'lishi va jismoniy va moliyaviy katta miqdordagi aktivlarga egalik qilishi kerak. Kompaniyaning maqsadlari yuqori va ular katta foyda olishga qodir.
2. Filiallar tarmog'i
Ko'p millatli kompaniyalar turli mamlakatlarda ishlab chiqarish va marketing operatsiyalarini olib boradilar. Har bir mamlakatda biznes bir nechta filiallar va filiallar orqali ishlaydigan bir nechta ofislarni nazorat qilishi mumkin.
3. Nazorat
Oldingi bandga nisbatan, boshqa mamlakatlardagi ofislarni boshqarish vatanda joylashgan bitta bosh ofis tomonidan nazorat qilinadi. Shuning uchun buyruq manbai vatanida topilgan.
4. O'sishning davom etishi
Ko'p millatli korporatsiyalar o'sishda davom etmoqda. Ular boshqa mamlakatlarda ish olib borishgan taqdirda ham, o'zlarining iqtisodiy hajmlarini doimiy ravishda takomillashtirish va birlashish va qo'shilish orqali oshirish uchun harakat qilishadi.
5. Murakkab texnologiya
Agar kompaniya global miqyosda rivojlansa, ular o'zlarining investitsiyalari sezilarli darajada o'sishiga ishonch hosil qilishlari kerak. Muvaffaqiyatli o'sishga erishish uchun ular kapitalni talab qiladigan texnologiyadan, ayniqsa ishlab chiqarish va marketing faoliyatida foydalanishlari kerak.
6. To'g'ri ko'nikmalar
Ko'p millatli kompaniyalar faqat eng yaxshi menejerlarni, katta miqdordagi mablag 'bilan ishlashga, ilg'or texnologiyalardan foydalanishga, ishchilarni boshqarishga va ulkan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarni boshqarishga qodir bo'lganlarni jalb qilishni maqsad qilishadi.
7. Majburiy marketing va reklama
Ko'p millatli korporatsiyalarning omon qolish strategiyasining eng samarali yo'nalishlaridan biri bu marketing va reklama uchun katta mablag 'sarflashdir. Ular o'zlari ishlab chiqargan har qanday tovar yoki tovarni qanday sotish imkoniyatiga ega.
8. Yaxshi sifatli mahsulotlar
Ular kapitalni talab qiladigan texnologiyadan foydalanganliklari sababli, ular eng yangi mahsulotlarni ishlab chiqarishga qodir.