1. Yangi samarali texnologiya tushunchasi va ularga qaratilgan investitsiyalar

2. IX Respublika innovatsion g’oyalar, texnologiyalar va loyihalar yarmarkasi
Innovatsiya g‘oyalari, texnologiyalari va loyihalari IX Respublika yarmarkasida O‘zR Fanlar akademiyasi ilmiy muassasalari tomonidan 108 innovatsiya texnologiyalari va loyihalari taqdim etildi.
IX Respublika innovatsiya yarmarkasi katalogiga O‘zR FA ITMning 76 ta yangi innovatsion ishlanmalari va texnologiyalari kiritildi.
Yarmarka davomida O‘zR FA ITM va ularning mahsulotlari iste’molchilari o‘rtasida 4 mlrd. 520,4 mln. so‘m va 30.0 ming AQSh doll. miqdoridagi 86 shartnoma imzolandi. Ulardan 7 tasi litsenziya shartnomalaridir.
O‘zR FA Umumiy va noorganik kimyo instituti yosh olimasi D.S.Solixonovaning “Yuqori oleinli o‘simlik yog‘laridan yaxshilangan olein olish texnologiyasi” ishlanmasi “Yosh olimlar” bo‘limida eng yaxshi innovatsion ishlanma nominatsiyasida g‘olib bo‘ldi va u Maqtov yorlig‘i, pul mukofoti hamda Internetdan bepul foydalanish mukofoti bilan taqdirlandi.
O‘zR FA Fizika-texnika instituti yosh olimi O.F.Tuktafullinning “Invertor” nomli ishlanmasi “Sanoat” bo‘limida eng yaxshi innovatsion ishlanma nominatsiyasida g‘olib bo‘ldi hamda u Maqtov yorlig‘i, pul mukofoti va Internetdan bepul foydalanish mukofoti bilan taqdirlandi.
Shuningdek, IX Respublika innovatsiya yarmarkasi doirasida yosh olimlarning “Innovatsion g‘oyalar” respublika tanlovi o‘tkazildi. O‘zR FA Mikrobiologiya instituti yosh olimasi B.I.To‘raeva “Qishloq xo‘jaligi” bo‘limida birinchi o‘rinni oldi va u birinchi darajali diplom hamda mukofot bilan taqdirlandi.
O‘zR FA ITM olimlari Yarmarka doirasida o‘tkazilgan II Toshkent xalqaro innovatsiya forumi ishida faol ishtirok etdilar.
3. O’zR Fanlar akademiyasining innovatsion faoliyati
So’nggi yillarda Fanlar akademiyasi tomonidan innovatsiyalar sohasiga, shu jumladan innovatsion dasturlar va loyihalarning bajarilishini shakllantirish va ta’minlash sohasiga alohida e’tibor berilmoqda. Ularning soni 2012-yilda 2009-2010-yillarga qaraganda uchdan bir qismga ko’paydi.
So’nggi yillarda Fanlar akademiyasi fundamental va amaliy ilmiy tadqiqotlar borasida jahon ahamiyatiga molik bir qator ustuvor natijalarga ega bo’ldi. Amaliy ishlanmalar intensiv rivojlanib, asosan, respublika iqtisodiyotining etakchi tarmoqlari ehtiyojiga yo’naltirilgan. So’nggi yillarda akademik fanning ishlab chiqarish bilan yaqin hamkorligiga ko’plab misollar keltirish mumkin. O’zR Fanlar akademiyasi ishlab chiqarishga ko’plab yirik ishlanmalarini tatbiq etdi:
Fanlar akademiyasi tomonidan olib borilgan amaliy tadqiqotlar va innovatsion ishlanmalarning 2011 yilda olingan eng muhim natijalari:
- Genetika va eksperimental biologiya institutida ishlab chiqilgan gen-nokaut texnologiyasi asosida 4 ta (Porloq 1 – Porloq 4 seriyalari) transgen ertapishar va yuqori hosildor, tola sifati yuqori (1-2 tip) bo’lgan hamda tarmoqlangan ildiz tizimiga ega paxta navlarining yaratilishi mamlakatimiz paxtachiligidagi eng yirik ilmiy yutuqlaridan biri sanaladi; ushbu texnologiyaga AQShning Texas universiteti bilan hamkorlikda qo’shma patent rasmiylashtirilmoqda (O’zbekiston ulushi 70 % ni tashkil etadi).
- Olimlar tomonidan paxtaning turli iqlim zonalariga mos keladigan yangi yuqori samarali navlari (rayonlashtirilgan – «Mehnat», «Beshkahramon», «AN-16», shuningdek «Ko’paysin», «Gulbahor-2», «O’zFA-703», «Ishonch», «Nasaf», «Hamkor», Kelajak», «Navbahor-2», «Genetik-1» kabi istiqbolli navlar va b.) yaratilmoqda va amaliyotga joriy etilmoqda.
- Hujayra biotexnologiyasi asosida urug’lik kartoshkani etishtirishning yuqori samarali texnologiyasi ishlab chiqilgan bo’lib, Toshkent va Qashqadaryo viloyatlari xo’jaliklarida sanoat aprobatsiyadan o’tkazildi va ulardan 300 tonnadan ziyod urug’lik kartoshka olindi;
- Umumiy va noorganik kimyo institutida o’g’itlarning yangi turlari va defoliantlar olishn original texnologiyalari ishlab chiqildi va amaliyotga tatbiq etildi. Ular import o’rnini bosuvchi mahsulotlar bo’lib, aksariyat qismi Afg’oniston, Turkmaniston va Qozog’iston respublikalariga eksport qilinadi:
- «Samarqandkimyo» OAJda 19,2 mlrd.so’mlik 63,7 ming tonna nitrokaltsiyfosfat o’g’iti ishlab chiqildi;
- «Navoiazot» OAJda 25 mlrd.so’mlik 70,0 ming tonna azot-fosforli o’g’it ishlab chiqildi;
- «Ferganaazot» OAJda 10,8 mlrd.so’mlik 36 ming tonna azot-fosfor o’g’iti va 4,6 mlrd.so’mlik 450 tonna «UzDEF» defolianti ishlab chiqildi.
-«Ferganaazot» OAJda olimlar tomonidan ishlab chiqilgan yangi «SUPER-XMD-j» defoliantini ishlab chiqarish texnologiyasi joriy etilgan bo’lib, bu defoliant yordamida defoliatsiyalanishi zarur bo’lgan paxta maydonlarining 60%dan ortig’iga ishlov beriladi. Shuningdek mamlakat paxta maydonlarining 70 % ishlov berilayotgan «UzDEF» «yumshoq» ta’sirli xlorat magniy defoliant va respublikamiz fermer xo’jaliklari uchun «Polidef» defolianti ishlab chiqilmoqda.
- Energetika va avtomatika institutida import o’rnini bosuvchi sopol filtrapparatlari, pontonlar, neft va gaz mahsulotlarini nozik tozalash uchun membranalar yaratilgan bo’lib, ular «O’zbekneftgaz» korxonasi va «O’ztransgaz» AKlarida respublika mahalliylashtirish dasturi doirasida samarali amaliyotga joriy etilmoqda;
- Ion-plazmen va lazer texnologiyalari institutida yarim kristall kremniyni olish original texnologiyasi ishlab chiqilgan bo’lib, 500 ming AQSh dollariga teng dastlabki tajriba partiyasi olindi (OSI kompaniyasi investitsiyalari (Koreya).
- O’simlik moddalari kimyosi va Bioorganika kimyosi institutlarida 15 ta yangi original import o’rnini bosuvchi mahalliy dori vositalarini olish texnologiyalari yaratildi va ularni ishlab chiqish yo’lga qo’yildi (Ekdisten, Ayustan, Rutan, Gossitan, Getasan, Punitan va b.);
- Mahalliy diagnostikumlar ishlab chiqilgan bo’lib, ular asosida bir qator infektsion kasalliklarni aniqlash uchun IFA test-tizimlarini ishlab chiqish yo’lga qo’yilmoqda (A,V,S gepatilari; SPID va b.).
- Yadro fizikasi institutida rangsiz topazlarga rang berish original sanoat radiatsion texnologiyasi yaratilgan bo’lib, u tabiiy ranglardan aslo farq qilmaydi. Marketing tadqiqotlarining ko’rsatishicha, yuvelir kristallar va billur mahsulotlariga radiatsion ishlov berish bo’yicha bunday texnologiya boshqa hech qaysi mamlakatda mavjud emas. Tabiiy toshlarni bo’yash noyob texnologiyasi Toshkent «Oniks» MChJ da muvaffaqiyatli amaliyotga tatbiq etilmoqda. «Zimmermann BCS Stones Gmbh» nemis kompaniyasi bilan sinov shartnomasi bajarildi, shuningdek Toshkent «Samotsveti» MChJ buyurtmasi bo’yicha tadqiqotlar amalga oshirildi.
O’zR FAning byudjetdan tashqari tushumlari 15,5 mlrd. so’mni tashkil etgan bo’lib, bu ko’rsatgich 2010 yilga qaraganda 20 %ga ko’p demakdir, shu jumladan, qo’shma xalqaro ilmiy loyihalar bo’yicha 3,92 mln. AQSh dollariga teng investitsiyalar jalb etildi.
2012-yilning birinchi choragida respublikada yangi innovatsion loyihalar tanlovi o’tkazildi. Natijada tanlov g’oliblari – loyihalar aniqlandi, O’zR FA ilmiy muassasalari tomonidan 2011-yilgi 43 innovatsion loyiha o’rniga 71 tasi amalga oshirilmoqda (o’sish 65 % ni tashkil etdi). Aytib o’tilgan chorak davomida O’zR FA ilmiy muassasalari tomonidan 4,23 mlrd. so’mdan ortiq byudjetdan tashqari mablag’ jalb etilgan bo’lib, 2011-yilning mazkur choragiga solishtirganda 112 % ni tashkil etadi. Daromadlarning asosiy qismini mahsulot sotish va eksport evaziga, shuningdek, ko’rsatilgan xizmatlar va xo’jalik shartnomalari bo’yicha bajarilgan ishlar uchun to’lovlardan olinadi.