10 – laboratoriya ishi fizik mayatnik yordamida og’irlik kuchi tezlanishni aniqlash kerakli asbob va materiallar

Metodning nazariyasi va tajriba qurilmasi
Bu ishda qo‘llaniladigan qurilma – fizik mayatnik bir jinsli po‘lat sterjendan iborat bo‘lib, sirtga oralig‘i 1 yoki 5 sm dan bo‘lgan chiziqlar chizilgan (3-rasm). Sterjenga P prizma yengil M mufta o‘rnatilgan bo‘lib, uni sterjen bo‘lib siljitish mumkin. Prizmaning T tayanchga o‘rnatilgan qirrasi mayatnikning aylanish o‘qi bo‘ylab xizmat qiladi. Shu qurilmadan foydalangan holda eksperimental yo‘l bilan mayatnikning tebranish davri bilan b orasidagi bog‘lanish topiladi.

3-rasm
So‘ngra T² bilan b orasidagi bog‘lanishni ifodalovchi grafik chiziladi. Grafikdan bir necha tebranish davriga mos keluvchi keltirilgan uzunliklar topiladi va

(19)
formuladan foydalanib og‘irlik kuchi tezlanishi hisoblab topiladi.
O‘lchashlar
O‘lchashlar quyidagi tartibda olib boriladi:
1. Prizmali qo‘zg‘aluvchan mufta mayatnikning biror uchiga mahkamlanadi va mayatnikning uchidan prizma qirrasigacha bo‘lgan masofa x yozib olinadi (3-rasmga qarang). Agar mayatnikning uzunligi l ga teng bo‘lsa, u vaqtda prizma qirrasidan mayatnik markazigacha bo‘lgan masofa quyidagicha aniqlanadi:

2. Mayatnik tebranma harakatga keltirilib, 25 ta tebranish uchun ketgan vaqt t o‘lchanadi. Bunda maksimal og‘ish burchagi 10⁰-12⁰ atrofida bo‘lishi kerak.

3. Muftani har doim 5 sm dan siljitib, har bir holat uchun yuqorida ko‘rsatilgan o‘lchashlar bajariladi. Bu ishlar prizmaning qirrasi mayatnik markaziga yaqinlashguncha davom etadi.
4. Mufta og‘irlik markaziga yaqinlashgach, mayatnik (sterjen) ag‘dariladi va mufta uning ikkinchi uchiga mahkamlanadi va yuqoridagi o‘lchashlar takororlanadi.
5.O‘lchash natijalari quyidagi ko‘rinishdagi javdalga yoziladi
1-jadval

№	,sm	,sm	25 ta teb. uchun ketgan vaqt			Ti	Ti^2
			t 1i ,s	t2i, s	<t i>, s