10-Amaliy mashg‟ulot Mavzu: Axborot xavfsizligi risklarini tahlili. Kirish
Yüklə 303,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ishdan maqsad
|
11-Amaliy mashg‟ulot
Mavzu: Kompyuter viruslari va ulardan himoyalanish va zararkunanda dasturlarni aniqlash usullari. Kirish: Kompyuter v iruslaridan himoyalanish har bir kompyuter foydalanuvchisi oldida turgan asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Kompyuter viruslaridan keladigan zararlar milliardlab dollarlar bilan belgilanadi. Ishdan maqsad: Mazkur amaliy ishnibajarish jarayonida talabalar kompyuter viruslari, kompyuter viruslari turlari va ulardan himoyalanishbo‘yicha amaliy ko‘nikmagaega bo‘ladilar. Kerakli jixozlar: Kompyuter, proektor dasturlar ixtiyoriy, printer, daftar, A4 formatdagi oq qog‘oz. Qisqacha nazariy ma‟lumot: Kompyuter virusi – maxsus yozilgan dastur bo‘lib, kompyuterda ishlashda barcha mumkin bo‘lgan xalaqitlarni yaratish, fayl va kataloglarni buzish, dasturlarni ishdan chiqarish maqsadida hisoblasht izimlariga, kompyuterning tizimli sohalariga, fayllarga tadbiq qilinadigan, o‘zlarining nusxalarini yaratish, boshqa dasturlarga o‘z-o‘zidan birikib oladigan xossalarga egadirlar. Ichida virus joylashgan dastur zararlangan deb ataladi. Bunday dastur o‘z ishini boshlaganda, oldin boshqarishni virus o‘z qo‘liga oladi. Virus boshqa dasturlarni topadi va «zararlantiradi» hamda biror-bir zararli ishlarni (masalan, fayllarni yoki diskda fayllarni joylashish jadvalini buzadi, tezkor xotirani ishlash jarayonini pasaytiradi va h.k.) bajaradi. Virusni niqoblash uchun boshqa dasturlarni zararlantirish va zarar yetkazish bo‘yicha ishlar har doim ham emas, aytaylik ma‘lum bir shartlar bajarilganda bajarilishi mumkin. Virus unga kerakli ishlarni bajargandan keyin u boshqarishni o‘zi joylashgan dasturga uzatadi va u dastur odatdagiday ishlay boshlaydi. Shu bilan birga tashqi ko‘rinishdan zararlangan dasturning ishlashi zararlanmagandek kabi ko‘rinadi. Viruslarning ko‘pgina ko‘rinishlari shunday tuzilganki, zararlangan dastur ishga tushirilganda virus kompyuter xotirasida har doim qoladi va vaqti-vaqti 67 bilan dasturlarni zararlantiradi va kompyuterda zararli ishlarni bajaradi. Virusning barcha harakatlari yetarlicha tez bajarilishi mumkin va biror-bir xabarni bermaydi, shuning uchun foydalanuvchi kompyuterda birorta odatdan tashqari ishlar bo‘layotganini payqashi juda mushkuldir. Kompyuterda nisbatan kam dasturlar zararlangan bo‘lsa, virusning borligi deyarli sezilarsiz bo‘ladi. Lekin vaqt o‘tishi bilan kompyuterda qandaydir g‘alati hodisalar ro‘y bera boshlaydi, masalan: - ba‘zi dasturlar ishlashdan to‘xtaydilar yoki noto‘g‘ri ishlaydi; - ekranga begona xabar yoki belgilar chiqadi; - kompyuterning ishlash tezligi sekinlashadi; - ba‘zi bir fayllar buzilib qoladi va h.k. Bu vaqtga kelib, qoidaga ko‘ra, foydalanuvchi ishlayotganda yetarlicha ko‘p (yoki hatto ko‘pchilik) dasturlar viruslar bilan zararlangan, ba‘zi bir fayl yoki disklar esa ishdan chiqqan hisoblanadi. Bundan tashqari, foydalanuvchi kompyuteridagi zararlangan dasturlar disketalar yordamida yoki lokal tarmoq bo‘yicha foydalanuvchi hamkasblari va o‘rtoqlarining kompyuteriga o‘tib ketgan bo‘lishi mumkin. Viruslarning ba‘zi bir ko‘rinishlari o‘zlarini yanada xavfliroq kirib tushadilar. Ular boshlanishda katta miqdordagi dasturlarni yoki disklarni bildirmasdan zararlantiradilar, keyin esa jiddiy shikastlanishlarini keltirib chiqaradi, masalan, kompyuterdagi butun qattiq diskni formatlaydi. Dastur – virus sezilarsiz bo‘lishi uchun u katta bo‘lmasligi kerak. Shuning uchun, qoidaga ko‘ra, viruslar yetarlicha yuqori malakali dasturlovchilar tomonidan Assembler tilida yoziladi. Kompyuter viruslarini paydo bo‘lishi va tarqatilishi sabablari, bir tomondan, inson shahsiyatining ruhiyatida va uning yomon xislatlarida yashirinadi (havaslar, qasos olishlar, tan olinmagan ijodkorlarning mansabparastligi, o‘z qobiliyatlarini konstruktiv qo‘llash imkoniyati yo‘qligi), ikkinchi tomondan esa, himoya qilishning apparat vositalarini va shaxsiy kompyuterning operatsion tizimi tomonidan qarshi harakatlarning yo‘qligi bilan bog‘liqdir. Viruslarni kompyuterga kirib olishining asosiy yo‘llari olinadigan disklar 68 (egiluvchan va lazerli) ham kompyuter tarmoqlari hisoblanadi. Qattiq diskni viruslar bilan zararlanishi kompyuterni virusni o‘zida saqlagan disketadan yuklaganda amalga oshishi mumkin. Bunday zararlanish tasodifiy bo‘lishi mumkin, masalan, disketani A diskovoddan chiqarib olmasdan va kompyuterni qayta yuklanganda, bunda disketa tizimli bo‘lmasligi ham mumkindir. Disketani zararlantirish juda oddiyroqdir. Unga virus hattoki, agar disketani zararlangan kompyuter diskovodiga qo‘yilganda va uning mundarijasini o‘qilganda, tushish mumkin. Zararlangan disk bu yuklanish sektorida dastur – virus joylashgan diskdir. Virusni o‘z ichiga olgan dastur ishga tushirilgandan keyin boshqa fayllarni zararlantirish mumkin bo‘lib qoladi. Eng ko‘proq viruslar bilan diskning yuklanadigan sektori va .EXE, .COM, .SYS yoki BAT kengaytmasiga ega bo‘lgan fayllar zararlanadi. Kam matnli va grafikli fayllar kam zararlanadi. Zararlangan dastur, bu unga tadbiq qilingan dastur – virusni o‘z ichiga olgan dasturdir. Kompyuter virusi bilan zararlanishda o‘z vaqtida uni payqash juda muhimdir. Buning uchun viruslarni paydo bo‘lishining asosiy belgilari to‘g‘risida bilimlarga ega bo‘lish kerak. Ularga quyidagilar tegishli bo‘lishi mumkin: - oldin muvaffaqiyatli ishlagan dasturlarning ishlashdan to‘xtashi yoki noto‘g‘ri ishlashi; - kompyuterning sekin ishlashi; - operatsion tizimni yuklash imkoni yo‘qligi; - fayl va kataloglarni yo‘qolib qolishi yoki ularning mazmunini buzilishi; - fayllarni o‘zgartirilganlik sanasi va vaqtining o‘zgarishi; - diskda fayllar soni bexosdan juda oshib ketishi; - bo‘sh tezkor xotira o‘lchamining jiddiy kamayishi; - ekranga ko‘zda tutilmagan xabarlarni yoki tasvirlarni chiqarish; - ko‘zda tutilmagan tovushli xabarlarni berish; -kompyuter ishlashda tez-tez bo‘ladigan osilib qolishlar va buzilishlar. Ta‘kidlash kerakki, yuqorida sanab o‘tilgan hodisalar viruslarni kelib chiqishi bilan bo‘lishi majburiy emas, boshqa sabablarning oqibatlari ham 69 bo‘lishi mumkin. Shuning uchun kompyuter holatini to‘g‘ri diagnostikalash har doim mushkuldir. Kompyuter virusi kompyuterda mavjud bo‘lgan disklardagi istalgan faylni yetarlicha o‘zgartirish va buzishi mumkin. Lekin fayllarning ba‘zi bir turlarini virus «zararlantirishi» mumkin. Bu shuni bildiradiki, virus bu fayllarga «tadbiq» qilinishi mumkin, ya‘ni ularni shunday o‘zgartiradiki, ular virusni o‘z ichida saqlaydi va bu virus ba‘zi bir holatlarda o‘zining ishini boshlashi mumkin. Ta‘kidlash lozimki, dastur va hujjatlarning matnlari, ma‘lumotlar bazasining axborotli fayllari, jadvalli prosessor jadvallari va boshqa shunga o‘xshash fayllar virus bilan zararlanishi mumkin emas, bu fayllarni viruslar buzishi mumkin. Virus bilan «zararlanishi» mumkin bo‘lgan fayllarning turlari quyidagilardir: 1. Bajariladigan fayllar, ya‘ni .SOM va .eXE kengaytmali fayllar, hamda boshqa dasturlar bajarilganda yuklanadigan overlokli (takrorlanadigan) fayllardir. Zararlangan bajariladigan fayllardagi virus shu virus joylashgan dastur ishga tushirilganda o‘zining ishini boshlaydi. Virus bilan zararlanishning eng xavflisi DOS buyruqli prosessorini COMMAND.COM dasturini zararlanishidir, chunki bu virus DOSning istalgan buyrug‘i bajarilganda ishlaydi va istalgan bajariladigan dastur zararlanadi (agar virus uni zararlantira olsa). Yüklə 303,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|