10. Bucaq modulyasiyali radioveriCİLƏR

Tezlik modulyasiyalı siqnalın spektri. Riyazi çevirmədən sonra (10.1.8) ifa­dəsini aşağıdakı kimi yazmaq olar:

. (10.1.10)

Burada iki hal ola bilər: 1. Darzolaqlı TM - ; 2. Geniş­zolaqlı TM - .

Darzolaqlı TM halında aşağıdakı bərabərliklər doğrudur:

. (10.1.11)

Bu bərabərlikləri (10.1.10) ifadəsində yerinə qoysaq, alarıq:

. (10.1.12)

Sonuncu ifadədən görünür ki, darzolaqlı TM siqnalın spek­tri AM siqnalın spektrindən yalnız tez­likli aşa­ğı yan təş­kiledicinin fazası ilə fərqlənir. Bu siq­na­lın amplitud tezlik və faza tezlik spektrləri şək. 10.1.4-də təs­vir olunmuşdur.

Darzolaqlı TM siqnalın vektor diaqramı ilə təsviri da­ha əl­verişlidir (şək. 10.1.5). Burada yuxarı və aşağı yan təş­kilediciləri əks etdirən vektorlar ( və ) daşıyıcı təş­kiledicini əks etdirən vektorun ətrafında, uyğun ola­raq, saat əqrəbi istiqamət­ində və onun əksinə, tez­liyi ilə fırlanırlar. Nəticədə üç vek­torun əvəzləyicisi öz və­ziy­yətini daşıyıcı təşkiledicinin vekto­runa nəzərən də­yi­şir. Başqa sözlə, modulyasiyaedici prosesin tə­si­rindən yüksək tezlikli rəqsin tam faza bucağı dəyişir.

Yuxarıda göstərilən münasibətlər yal­nız çox kiçik mo­­dulyasiya indekslə­rində doğ­ru olur. Böyük modulyasiya in­deks­­lərində TM siqnalın spektrinin analizi üçün daha mü­rək­kəb üsullardan istifadə olunur. Tonal TM siqnalın spek­tri­ni modulyasiya indeksinin istənilən qiyməti üçün aşa­ğı­da­kı üsulla öyrən­mək olar. Riyaziyyatda sübut olunur ki,

, (10.1.13)

burada - intervalında dəyişən tam ədəd; - ar­qu­­mentindən bircinsli indeksli Bessel funk­si­yası­dır.

Kompleks yazılış formasından istifadə edərək, (2.5.8) tən­liyini aşağıdakı kimi ifadə etmək olar:

. (10.1.14)

Əgər qəbul etsək və (10.1.13) ifadəsini (10.1.14) tən­li­yin­də nəzərə alsaq, TM siqnalın riyazi modelini belə yazmaq olar:

. (10.1.15)

Sonuncu ifadədən görünür ki, tonal TM siqnalın spektrinə intervalında yerləşən təşkiledicilər daxil olur. Hər bir təşkiledicinin amplitudası kimi hesab­la­nır. -indeksinin artması ilə sürətlə azalır. Ona gö­rə də TM siqnalın spektri öyrənilərkən, yüksək dərəcəli təş­­kiledicilər nəzərə alınmırlar. Təcrübələr göstərir ki, TM siqnalın spektrinin tədqiqi zamanı yalnız indeks­li təşkilediciləri nəzərə almaq kifayətdir. Bu şərt daxi­lin­də TM siqnalın spektrinin eni

(10.1.16)

kimi təyin olunur. Genişzolaqlı modulyasiya halında, yəni olduqda, TM siqnalın spektrinin enini aşağıdakı düsturla hesablamaq mümkündür:

(10.1.17)

yəni, genişzolaqlı TM halında, TM siqnalın spektrinin eni maksimal tezlik deviasiyasının iki mislinə bərabər olur. Darzolaqlı TM halında bu parametr kimi hesab­la­nır.

Qeyd edək ki, TM siqnalın spektrindəki, para­met­ri­nin tək qiymətlərinə uyğun simmetrik təşkiledicilər fazaca fərqli, parametrinin cüt qiymətlərinə uy­ğun təş­­kil­edicilər isə (məsələn, və ) eyni fazalı olur­­­lar. Deyilənlər riya­ziy­yatda sübut olunan bəra­bər­liyindən görünür.

TM-nın üstünlükləri modulyasiya indeksinin böyük qiy­mətlərində daha əhəmiyyətli olurlar. Lakin modulyasiya in­­deksinin artması ilə TM siqnalın spektrinin eni artır. Ona görə də TM - dan yalnız ultraqısa dalğa diapazonunda istifadə olunur.