10-mavzu. Keyns va keynschilik ta’limoti reja: J. M. Keyns makroiqtisodiyoti

J.Keynsning asosiy asari
«Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi»
Undagi bosh g‘oyalar

• 
  bozor iqtisodiyoti munosabatlari takomillashgan va o‘zini o‘zi tartiblab turuvchi tizim hisoblanmaydi;
  
• 
  faqat davlatning iqtisodiyotga aralashuvi ish bilan bandlikni eng yuqori darajada oshirishi va iqtisodiy o‘sishni ta’minlashi mumkin;
  
• 
  davlatning roli, eng avvalo, shundan iboratki, u krizis davrida yalpi talabni oshirishi va shu bilan ishlab chiqarishni va investitsiyani faollashtirishi, ishsizlikni esa kamaytirishi lozim.
  

Yalpi taklif va yalpi talab kesishgan nuqta narx darajasining muvozanatlashganligini, milliy ishlab chiqarishning real hajmining muvozanatlashganini bildiradi, shuningdek, bandlik darajasini tavsiflab beradi. J.M.Keyns uni samarali talab nuqtasi deb atadi. Samarali talab bu – bandlik darajasini ifodalovchi yalpi to’lovga qodir talab.

• 
  Yalpi taklif va yalpi talab kesishgan nuqta narx darajasining muvozanatlashganligini, milliy ishlab chiqarishning real hajmining muvozanatlashganini bildiradi, shuningdek, bandlik darajasini tavsiflab beradi. J.M.Keyns uni samarali talab nuqtasi deb atadi. Samarali talab bu – bandlik darajasini ifodalovchi yalpi to’lovga qodir talab.
  

Samarali talab nazariyasining asosiy qoidalari:

• 
  aholining ish bilan bandlik darajasi samarali talabga bog‘liq, u quyidagilarni o‘z ichiga oladi;
  a) iste’molga bo‘lgan talabni;
  b) investitsiyaga bo‘lgan talabni;
  
• 
  XX asrning 30-yillari ko‘pchilik mamlakatlarda yalpi talabning (iste’mol talabi ham, investitsiya talabi ham) samarali bo‘lmaganligi asoslab beriladi:
  a) iste’molga bo‘lgan talabning yetarli darajada samarali bo‘lmasligiga asosiy sabab, ish haqi oshganda kishilar iste’molining oshib borishi pul daromadining o‘sish sur’atidan doimo orqada qoladi, bu holat «asosiy psixologik qonun»ning amal qilishi bilan bog‘lab tushuntiriladi, bu qonunga ko‘ra, inson daromadlari oshib borganda oldingiga qaraganda daromadlarning ko‘proq qismi jamg‘arib boriladi;
  b) Investitsiyaga bo‘lgan talab ikkita sababga ko‘ra samarali bo‘lmagan:
  -o‘sha «asosiy psixologik qonun»ning amal qilishi tufayli iste’molchining sarflagan investitsiyasiga foyda ololmay qolishdan qo‘rqishi;
  - kredit uchun yuqori ssuda foizining amal qilishi;
  

• 
  J.Keyns yuzaga kelgan vaziyatdan chiqish uchun davlat va hukumatning quyidagi faoliyat yo‘nalishlarini taklif qiladi:
  - davlat uncha yuqori bo‘lmagan iste’mol talabini davlat xarajatlarini va iste’molini ko‘paytirish orqali kompensatsiyalashi kerak;
  - hukumat ssuda foizini ilmiy asosda tartiblash yo‘li bilan xususiy investitsiyani rag‘batlantirish siyosatini yurgizishi kerak;
  - bozordagi vaziyatga qarab, ayrim hollarda, aholi jamg‘armasining haddan tashqari ko‘payib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida, aholidan olinadigan soliqlarni ko‘paytirish zarur; shu maqsadda vaqti-vaqti bilan ish haqi darajasini muzlatib qo‘yish o‘rinli hisoblanadi;
  - makroiqtisodiy darajada qaror qabul qilishda «multiplikator»dan foydalanish zarur.