11-Ma’ruza: Qirqimlar va kesimlar O’zDSt 305: 97 Reja

Ko’rinishni o’zida tasvirlangan kesim. Bu kesim kesuvchi tekislik o’tgan 

joyiga chiziladi. Ko’rinishni o’zida tasvirlangan kesim konturi ingichka tutash chiziq 

bilan chiziladi. (11.10-shakl, d, e). Kesimni chetga chiqarib chizish afzalroq. Chunki 

chizmani ustida bajarilgan kesim ko’rinishni to’smaydi va chizmani o’qishni 

qiyinlashtirmaydi. Kesim kesuvchi tekisliklarni izini yo’nalishlariga nisbatan simmetrik 

(11.10-shakl, 

б, b, d) yoki nosimmetrik (11.10-shakl, a,г,e) bo’lishi mumkin. Umumiy 

holda kesuvchi tekislikni holati chizmada kesim chizig’i bilan ko’rsatiladi. Buning 

uchun orasi ochilgan boshlanishiga va oxiriga kuzatuvchining nigohi ko’rsatilgan 

strelka qo’yilgan shtrix chiziq qo’llaniladi. Chiziq va strelkalar 11.11-shaklda 

ko’rsatilgan o’lchamlarga muvofiq bajariladi. 

 

11.11-chizmada 

Bunda S chizmadagi kontur chiziqning qalinligi kesim chizig’ining boshlanishi 

va oxiriga bir xil bosma xarf qo’yiladi. Kesim chizig’iga yoziladigan xarflar berilgan 

chizmadagi o’lcham sonlarini o’lchamiga qaraganda 1-2 marta katta bo’lishi kerak. 

Kesimlarni harf bilan belgilash alfavit tartibida bo’lishi kerak va ular qaytarilishi 

mumkin emas. Kesim ustiga A-A yozuv yoziladi. Quyidagi hollarda kesim chizig’i 

o’tkazilmaydi va kesimga xarfli yozuv yozilmaydi: 

a) Agar kesim chizmaning ustida bajarilgan bo’lsa. (11.10-shakl, d). 

b) Agar tashqariga chiqarilgan kesimning simmetriya o’qi kesuvchi tekislikning 

izini davomi bo’lsin. (11.10-shakl, 

б). 

v) Agar kesim buyum tasvirini uzilgan joyida ko’rsatilgan bo’lsa.(11.10-

shakl,b). 

Buyumning tasvirini uzulgan joyida (11.10-shakl, 

г) yoki tasvirning ustida 

(11.10-shakl, e) bajarilgan nosimmetrik kesim uchun kesim chizig’i strelka bilan 

o’tkaziladi, lekin harf bilan belgilanmaydi. Bundan boshqa hamma hollarda simmetrik 

va nosimmetrik kesimlarga strelka qo’yilgan kesim chizig’i va harfli belgi qo’yilishi 

zarur. Agar kesuvchi tekislik slindrik teshik yoki chuqurchani chegaralovchi aylanish 

sirtining o’qi orqali o’tsa u holda teshik yoki chuqurchani konturi to’la 

ko’rsatiladi.(11.12-shakl) 

---

. 

11.12-shakl   

 

11.13-shakl 

Kesimni chizish va joylashtirish bo’yicha strelka bilan ko’rsatilgan yo’nalishga 

to’g’ri kelish kerak. Kesimni formatni hohlagan joyiga chizish va uni chizmani o’qish 

uchun qulay bo’lgan burchakga burish mumkin. Bunda kesimni bildiruvchi yozuvdan 

kegin O shartli grafik belgi qo’yiladi. (11.13-shakl). 

 

11.14-shakl 

Bitta buyumga tegishli bo’lgan bir necha bir hildagi kesimlar uchun kesim 

chizig’i bir xil xarf bilan belgilanadi va bitta kesim chizib ko’rsatiladi. (11.14-shakl). 

Agar kesuvchi tekislik har-xil burchak ostida yo’nalgan bo’lsa, unda burulish belgisi O 

qo’yilmaydi. (11.15-shakl). 

 

11.15-shakl   

 

11.16-shakl 

Kesuvchi tekislikni shunday tanlanishi kerakki bunda normal (odatdagidek) 

ko’ndalang kesim hosil bo’lishi kerak. Shuning uchun murakkab shakldagi buyumning 

kesimni ikkita kesim bilan tutashtiriladi. (11.16-shakl). Kesuvchi tekislik sifatida 

tekislikga yoyilgan stilindrik sirtni qabul qilish mumkin.  Kesimda kesim natijasida 

---

aniqlangan teshik, chuqurcha, tirqich va boshqa buyumning konstruktiv elementlarini 

ko’rsatish mumkin.