11-Mavzu: Elektr zanjirlarga sinusoidal signal ta’siridagi xususiyatlarini hisoblash (2-qism)

Induktiv g’altakdan o’tuvchi o’zgaruvchan tok.

Qarshiligi va sig’imini hisobga olmaydigan darajada kichik bo’lgan L induktivlikning (g’altakning) uchlariga o’zgaruvchan (11.1) kuchlanish beraylik (11.2 a – rasm). Induktivlikdan o’zgaruvchan tok o’ta boshlaydi, natijada g’altakda o’zinduksiya E.Y.K hosil bo’ladi:

11.2-rasm. Zanjirga ulangan L induktivlikli g’altak va o’zgaruvchan
tok hamda kuchlanish vektorlari.

Om qonuni tenglamasi quyidagicha yoziladi ( , potensiallar farqi ga teng, ):

bundan

Kuzatilayotgan holda tashqi kuchlanishning hammasi induktivlikka qo’yilgan. Demak,

kattalik induktivlikka kuchlanish tushishidir. (11.3) tenglamani

ko’rinishida yozamiz.Buni integrallasak,

ga ega bo’lamiz. Ravshanki, tokning o’zgarmas tashkil etuvchisi yo’q, shuning . Shunday qilib,

bunda

(11.5) va (11.6) ifodalarni solishtirib, ushbu holda qarshilik rolini

kattalik o’tashligini ko’ramiz, bu kattalik reaktiv induktivlik qarshilik yoki qisqacha induktiv qarshilik deb ataladi. Uning o’lcham birligi . (11.7) dan chastota ortishi bilan induktiv qarshilikning ham ortishi ko’rinib turibdi.

11.3-rasm. Induktivlikdagi tok va kuchlanishning faza bo’yicha siljishi.

O’zgarmas tokka induktivlik qarshilik ko’rsatmaydi. (11.3) dagi ni bilan almashtirib, induktivlikdagi kuchlanish tushishi uchun quyidagi ifodani olamiz:

(11.5) va (11.8) ifodalarni o’zaro taqqoslasak, induktivlikda kuchlanish tushishi, shu induktivlikdagi oqayotgan tokdan faza bo’yich ga oldin ketar ekan degan xulosa kelib chiqadi. Agar toklar o’qini 11.1 - rasmda ko’rsatilgandek gorizontal yo’nalishda joylashtirsak, u holda 11.2 – rasmda tasvirlangan vektor diagramma hosil bo’ladi. Agar kosinusning hosilasi kosinus nolga teng bo’lgan paytda eng katta qiymatga ega bo’lishini e’tiborga olsak, induktivlikda tok va kuchlanish orasidagi faza bo’yicha siljishini tushunish oson. Bunda hosila kosinusning o’ziga qaraganda 1/4 davr ilgari maksimumga erishadi (11.3 - rasm).