11. Moliya va moliya tizimi

Inflyatsiya deb pul muomalasi qonunlari buzilishi bilan bog„liq holda 
qog„oz pullarning qadrsizlanishiga aytiladi. 

---

Bu yerda qog„oz pul miqdorining nisbatan ortib ketib, uning qadrsizlanishiga 
pulning ortiqcha emissiya qilinishi, pul emissiyasi o„zgarmasdan, uning aylanish 
tezligining oshishi, muomaladagi pul miqdori o„zgarmasa ham tovar ishlab 
chiqarish va xizmat ko„rsatish hajmining kamayib ketishi, tovarlar va xizmatlar 
ijtimoiy qiymatining va, binobarin, narxining pasayishi va nihoyat, pul 
qiymatining pasayishi kabi omillar ta‟sir qiladi.
Qog„oz pullar inflyatsiyaga uchraganda uch xil narsaga nisbatan 
qadrsizlanadi: 
1) oltinga nisbatan – bu oltinning qog„oz pullarda bozor narxining oshishida 
o„z ifodasini topadi; 
2) tovarlarga nisbatan – bu tovarlar narxining oshishida o„z ifodasini topadi; 
3) bardoshli chet el valyutalariga nisbatan – bu chet el valyutalariga nisbatan 
milliy pul kursining tushib ketishida o„z ifodasini topadi. 
Inflyatsiya narx indeksi yordamida bazis davrga nisbatan o„lchanadi. Narxlar 
indeksi esa joriy davrdagi iste‟mol narxlarini bazis davrdagi iste‟mol narxlariga 
nisbati orqali aniqlanadi: 
%
100


б
ж
ТН
ТН
НИ
, 
bu yerda: 
NI – narxlar indeksi; 
TN
j
– joriy davrdagi iste‟mol tovarlari narxi; 
TN
b 
- bazis davrdagi iste‟mol tovarlari narxi. 
Narxlar o„zgarishini hisobga olish qamroviga ko„ra narxlar indeksining 
quyidagi turlarini hisoblash mumkin: 
- iste‟mol narxlari indeksi; 
- ulgurji narxlar indeksi; 
- narxlar indeksi – YaIM deflyatori; 
- eksport va import narxlar indeksi. 
Narxlar indeksidan foydalangan holda inflyatsiya sur‟atini (IS) quyidagi 
formula orqali aniqlash mumkin: 

---

%
100



б
б
ж
ТН
ТН
ТН
ИС
. 
Mamlakatimizda 2000-2007 yillardagi inflyatsiyaning asosiy ko„rsatkichlarini 
quyidagi jadval orqali ifodalash mumkin (1-jadval). 
Kelib chiqish sabablari va o„sish sur‟atlariga qarab, inflyatsiyaning bir qancha 
turlarini farqlash mumkin.