12- mavzu. Ikkinchi jahon urushi yillarida o'zbek xalqining fashizm ustidan qozonilgan g'alabaga qo’shgan hissasi

12.4. Oʻzbekiston aloqachilarining gʻalabaga qoʻshgan hissasi
Ikkinchi jahon urushi yillarida yuzaga kelgan vaziyat aloqachilar oldiga murakkab vazifalarni qoʻydi. Urush sharoitida aloqa tizimining barqaror faoliyatini ta’minlash zarur edi. Urushgacha boʻlgan yillarda Respublikada aloqa tizimining rivojlanishi yetarli darajada boʻlmay, uning moddiy-texnik bazasi qoloq holatda edi. Urushgacha mavjud aloqa tizimining oʻziga xosli, uning radial qurilishi edi (magistral, viloyatlar va tumanlararo). Barcha aloqa liniyalari oʻzaro bogʻlanmagan boʻlib, barcha aloqa Moskva orqali amalga oshirilgan.
Shuning uchun Oʻrta Osiyoni markaz bilan bogʻlovchi magistral liniyasining shikastlanishi Oʻzbekiston boʻyicha aloqani toʻxtab qolishiga sabab boʻlgan. Shuningdek, eskirab qolgan aloqa liniyalari urush davri talablariga mos kelmas edi. Urushga safarbarlik tufayli koʻplab malakali aloqachilarning oʻrnini malakasiz kadrlar bilan toʻldirilishi ham aloqa sifatiga salbiy ta’sir etdi.
Ma’lumki, Ikkinchi jahon urushi yillarida Oʻzbekistonga 100 dan ortiq korxonalar koʻchirib keltirildi. Bu korxonalar ishini tashkil etish va jihozlash asosan respublika zimmasiga yuklatildi. Koʻchirib keltirilgan korxonalar ichida ittifoq ahamiyatiga ega aviasozlik va mashinasozlik korxonalari bor edi. Ularni tarmoq korxonalari va boshqa hududlar bilan aloqasini yoʻlga qoʻyish juda muhim edi. 1941- yil 30- avgustdagi Oʻzbekiston SSR Aloqa Xalq Komissarligining qarorida aloqachilarning urush sharoitidagi vazifalari belgilab berdi. Qarorda asosiy e’tibor front va frontorti hududlarida aloqa tizimini aniq va uzluksiz faoliyatini ta’minlash va aloqa qurilmalarini harbiy ehtiyojlarga yoʻnaltirishga qaratildi. Shuningdek, ushbu qaror vazifalaridan kelib chiqqan holda Oʻzbekistonda mavjud aloqa tizimi imkoniyatlaridan toʻlaligicha foydalanilib, aloqa tizimini yosh kadrlar bilan ta’minlashga e’tibor qaratildi.
Oʻzbekistonni Markaz bilan, Respublika rahbariyatini viloyat, shahar, tumanlar, yuzlab sanoat korxonalari bilan aloqasini uzluksiz yoʻlga qoʻyishda yangi liniyalarni barpo etish zarur edi. Urush yillarida Toshkent - Samarqand-Ashxobod, Toshkent - Samarqand - Boku, Toshkent - Samarqand - Krasnovodsk, Toshkent - Samarqand - Buxoro telefon aloqa yoʻllari qurildi. 1943- yilda qurib ishga tushirilgan 500 kilometrlik telefon liniyasi orqali Respublika poytaxtini Xorazm viloyati va Qoraqalpogʻiston bilan bogʻlandi. Yirik korxonalarning oʻzlarida ham 50-100 oʻrinli telefon stansiyalari qurildi. Natijada xoʻjaliklarga rahbarlik qilish, ularga oʻz vaqtida koʻmaklashish ishlari yaxshilandi.
Urush yillarida pochta tizimi faoliyatiga ham talab kuchaydi. Oʻzbekiston pochta tizimi koʻchirilgan aholiga xizmat koʻrsatish va frontga xat, turli posilkalarni tezlikda yetkazib berishi kerak edi. Bu muammolarni hal qilish maqsadida pochta aloqasi boʻlinmalarini malakali kadrlar bilan taʻminlash, pochta va posilkalarni qayta ishlash boʻlinmalarini koʻpaytirish, armiya shaxsiy tarkibi va ularning oilalari oʻrtasida navbatdan tashqari aloqani tashkil etish va boshqa vazifalar belgilandi.
Urush yillarida respublikada telegraf boʻlinmalari soni ikki barobar qisqargan boʻlsada, koʻrilgan choralar tufayli telegraf almashinuvi atigi 7% ga qisqardi. Hukumat organlari qarorlari bilan respublikada telefraf liniyalari sharqiy va janubi-sharqiy yoʻnalishlarda rivojlantirildi. Oʻzbekistonda telegraf aloqasining bosh markazi boʻlgan Toshkent Bosh Telegrafi ham ishini qayta tashkil etdi. Birinchi navbatda oʻzgarishlar front bilan aloqani yoʻlga qoʻyishga yoʻnaltirilgan edi. Oʻrta Osiyo harbiy okrugini Kavkazorti fronti, shuningdek, Olma-ota va Bosh shtab bilan boʻgʻlovchi telefraf liniyalari yoʻlga qoʻyildi. Qisqa vaqt oraligʻida (urushgacha yillar bilan solishtirganda) kunlik telegramma almashinuvi 40-45 mingga yetdi.
Oʻzbekiston aloqachilari bevosita frontni taʻminlashga ham hissa qoʻshdilar. 1942- yil yanvarida Toshkentda aloqachilar tomonidan turli aloqa vostilari toʻplanib, ular asosida avtomashina kuzoviga oʻrnatiluvchi RSB tipidagi koʻchma radiostansiyalar tayyorlandi va frontga yuborildi. Ushbu ishlar tashabbuskori mashhur aloqachi A.Ye. Kalyujniy boʻldi. Radiostansiyalarni remont qilish, yigʻish va montaj qilish ishlariga muhandislardan – P. Loginov, D. Ojeredov, B. Komarov; texnik xodimlardan – P. Silantyev, O. Pavlenko, M. Babich, Ye. Stepanova va boshqalar ishtirok etdilar. Loyihaga texnik rahbarlikni Aloqa komissarligi boshqarmasi bosh muhandisi V.I. Irushkin amalga oshirdi. 1941-1945- yillarda respublika radiostansiyalari jamoalari radioaloqa va radioeshittirish uskunalarining uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun juda katta hissa qoʻshdilar hamda harbiy avtomashinalarni harakatdagi radiostansiyalar bilan ta’minladilar. Shuningdek, Moskva shahrida qurilayotgan katta quvvatli radiostansiyasi qurilishida ishtirok etdilar.
Ikkinchi jahon urushi yillarida Oʻzbekiston aloqachilarining fidokorona mehnati yuqori baholandi. Oʻzbekiston aloqachilaridan 11 kishi “Hurmat nishoni”, 55 kishi “Mehnat a’lochisi” medali hamda 113 kishi Oʻzbekiston Oliy Soveti Prezidiumi faxriy yoqliqlari bilan taqdirlandilar.