12-mavzu. Buddaviylik va xristian dini tarixi va falsafasi Reja: 1

Kalvinizm. Diniy isloxotning boshqa bir yirik arbobi Jan Kalvin (1509-1564) edi. 
Uning 1536 yilda nashr etilgan “Xristian dinidagi ko‘rsatmalar” degan bosh asari, 
protestanizm ta’limot sifatida shakllanganidan keyin yangi bir diniy yo‘nalish - 
kalvinizmning asosi bo‘lib qoldi. 
Dastlabki isloxot arboblaridan farqli o‘laroq, Kalvin uchun diqqat markazi Injil 
emas Tavrot bo‘lib qoladi. Kalvin absolyut taqdir haqidagi ta’limotni ishlab chiqdi. 
Bu ta’limotga ko‘ra, barcha odamlar xudoning biz uchun noma’lum bo‘lgan 

---

irodasiga asosan mag‘firat qilinganlar va maxkum etilganlar toifasiga bo‘linadi. 
Inson na imon, na “xayrli ishlar” bilan taqdirga yozilganni o‘gartira olmaydi: 
mag‘firat qilinganlar najotga maxkum, mag‘firatdan maxrum bo‘lganlar esa abadiy 
azobga maxkumdirlar. Taqdir haqidagi ta’lim shunday asosga qurilganki, Iso ham 
bizning gunohlarimiz uchun azobu uqubatlarga giriftor qilingan edi. 
Protestant cherkovining kalvinistik yo‘nalishdagi davomchilari (kalvinistlar yoki 
reformatorlar) Shotlandiya, Gollandiya, Shimoliy Germaniya, Fransiya, Angliyada 
keng obro‘ga va ta’sirga ega edilar. 
Presviterianlar. Presviterianlik kalvinistik cherkovdan kelib chiqqan bo‘lib, 
(yunoncha eng eski) mo‘‘tadil puritanlardir. 1592 yili Shotlandiya parlamenti bu 
ta’limotni asosiy mafkura deb hisoblash haqida qaror qabul qilgan. Bu jamoa 
boshida jamoa a’zolari tomonidan saylangan presviter turadi. Jamoalar mahalliy va 
davlat ittifoqlariga birlashadi. Diniy marosim ibodat, presviterning mav’izasi, 
oyatlarni kuylashdan iborat. Liturgiya bekor qilgan, na “din ramzi” va na “otche 
nash” o‘qilmaydi. Faqat dam olish kunlari bayram kuni deb hisoblanadi. 
Anglikan cherkovi. Anglikan cherkovi - Angliyaning davlat cherkovi 1534 yilda 
mahalliy katolik cherkovi Rim qiroli Genrix VIIIni cherkov boshlig‘i deb e’lon 
qildi, ya’ni cherkov qirol xokimiyatiga bo‘ysundirildi. XVI asr o‘rtalariga kelib 
ibodatni ingliz tilida olib borish joriy etildi, postlar bekor qilindi, but va sanamlar 
olib tashlandi, ruhoniylar uylanmasligi majburiy bo‘lmay qoldi. “Mo‘‘tadil yo‘l” 
ta’limoti, ya’ni Rim katolitsizmi va protestanizm orasidagi o‘rtacha yo‘l 
shakllandi. Anglikan diniy ta’limoti “Umumiy ibodatlar kitobi”da aks ettirilgandir. 
Baptizm. Protestant ta’limotining eng ko‘p sonli davomchilari baptistlardir. 
Baptizm (yunoncha “suvga cho‘ktirish”) XVII asr boshlarida vujudga kelgan 
bo‘lib, hozirgi kunda dunyoning 130 mamlakatida o‘z tarafdorlariga ega. Bu 
ta’limot tarafdorlari faqat o‘spirinlarnigina cho‘qintirishga olib boradilar. “Hech 
kim, jumladan, ota-onalar ham kishi uchun biror dinni tanlay olmaydi. Kishi dinni 
ongli ravishda o‘zi ixtiyor qilmog‘i zarur”, degan qoida baptistlar va zabur 
xristianlarining asosiy qoidasidir, ularda ibodat o‘ta soddalashtirilgan bo‘lib, diniy 
qo‘shiq, ibodat va mav’izadan iborat. Zabur xristianlari to‘rtta rusumni saqlab 
qolishgan: cho‘qintirish, (o‘spirinlar uchun) tanovul, nikox, qo‘l bilan silab 
qo‘yish. Bu xristianlar uchun but extirom ramzi emas.