12-Mavzu. Qishloq xo’jalik korxonalarining moliyaviy faoliyati tahlili Reja

12.5. Yagona yer solig’i va uning hisobi 
Kichik korxonalar uchun ilgari umumdavlat va mahalliy soliq yig’imlari o’rniga yagona 
soliqning o’rnatilishi soliq hisobi tuzishni osonlashtirdi, ilgarigi ko’p soliq hisoblari va 
dalolatnomalar o’rniga yagona soliq hisobi beriladigan bo’ldi. 
Yagona yer solig’i shirkat xo’jaliklari va fermer xo’jaliklari, shuningdek qishloq xo’jaligi 
mahsulotlari yetishtiruvchilar manfaatiga xizmat qiladi. 
Qishloq xo’jaligi tovar mahsulotlari ishlab chiqaruvchi kichik korxonalar, o’z xohishlariga 
ko’ra byudjetga kichik korxonalar uchun beriladigan yagona soliqni yoki qishloq xo’jaligi tovar 
ishlab chiqaruvchilari uchun beriladigan yagona yer solig’ini to’laydilar. 
Qishloq xo’jaligini yuritish uchun egalik qilish, foydalanishga yoki ijaraga berilgan yer 
uchastkasi maydoni yer solig’ini solish obyekti hisoblanadi. 
Yagona yer solig’i amaldagi barcha umumdavlat (alkogolli mahsulotga bo’lgan aksiz 
solig’idan tashqari) hamda soliqlar hamda yig’imlar o’rnini bosa oladi. 
Jumladan, u: 
- 
daromad (foyda) solig’i; 
- 
qo’shilgan qiymat solig’i; 
- 
alkogolsiz ichimliklar va meva sharbatiga doir aksiz solig’I; 
- 
ekologiya solig’i; 
- 
suv resuslaridan foydalanganligi uchun soliq; 
- yer osti boyliklaridan foydalanganligi uchun soliq; 
- mol-mulk solig’i; 
- yer solig’i; 
- ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish solig’i; 
- boshqa mahalliy soliqlar va yig’imlar. 
Yagona yer solig’ini to’lovchi qishloq xo’jaligi tovar ishlab chiqaruvchilari uchun bojxona 
bojlari, davlat bojlari, lisenziya yig’imlari, byudjetdan tashqari fondlarga ajratmalarni, 
shuningdek, alkogolli mahsulot uchun aksiz solig’ini to’lashning amaldagi tartibi saqlab 
qolingan. 
Yuridik shaxs-tovar ishlab chiqaruvchiga qishloq xo’jaligini yuritish uchun egalik qilish, 
foydalanishga yoki ijaraga yer uchastkasi maydoni ushbu soliqqa tortish obyekti deb hisoblanadi. 
Yagona yer solig’ining miqdori yer maydoni birligi uchun belgilangan to’lov ko’rinishida 
belgilanadi. U ba’zaviy stavkalardan yer uchastkasining joylashgan yer sifati (ball yoki boniteti) 
va suv bilan ta’minlanganligini e’tiborga oluvchi tuzatish koeffisiyentlaridan kelib chiqib 
belgilanadi. Yagona yer solig’i qo’llanishining ahamiyati qishloq xo’jalik yerlaridan unumli 
foydalanishni kuchaytirish va soliq to’lash tizmini soddalashtirishdan iborat. 
Yagona yer solig’ining vaqtinchalik ba’zaviy stavkalari tumanlar va shaharlar bo’yicha 
sug’oriladigan qishloq xo’jaligi yerlariga doir yagona yer solig’ini vaqtinchalik ba’zaviy 
stavkalari, shuningdek, yagona yer solig’ining vaqtinchalik ba’zaviy stavkalariga tuzatish 
koeffisiyentlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. 
Soliq solinmaydigan yer uchastkalariga quyidagilar kiradi: 
- 
qishloq aholi punktlarining umumiy foydalanishdagi yerlari: 
- ihota daraxtzorlari egallagan yerlar: 
- 
sport inshootlari, stadionlar, sport maydonchalari, suv havzalari, texnik sport turlari 
obyektlari va boshqa jismoniy tarbiya - sog’lomlashtirish majmualari egallagan yerlar: 
- 
yangidan o’zlashtirilayotgan va meliorativ yaxshilanish jarayonida mavjud bo’lgan 
sug’orish yerlari loyihada ko’zda tutilgan muddatga, lekin u ishlar boshlangan vaqtdan boshlab 
besh yildan oshmasligi sharti bilan: 
- ta’lim, madaniyat va sog’liqni saqlash obyektlari band etgan yerlar: 
- 
yangi bog’lar va uzumzorlar band etgan yerlar, hosil bera boshlagan vaqtga qadar: 
- 
yangi tashkil etilgan qishloq xo’jaligi tovar mahsuloto’lari ishlab chiqaruvchilari, shu 

---

jumladan fermer xo’jaliklari, davlat ro’yxatidan o’tkazilgan paytdan boshlab ikki yil muddatga: 
- 
daromad (foyda) solig’i va soliqni to’lashdan ozod etilgan boshqa qishloq xo’jaligi tovar 
ishlab chiqaruvchi fermer xo’jaliklari. 
Yagona yer solig’i bo’yicha quyidagi imtiyozlar belgilangan: 
- 
ayrim qishloq xo’jalik tovar mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarga yer solig’ini, yoxud 
daromad (foyda) solig’ini to’lashga doir belgilangan imtiyozlar ular berilgan muddat tugagunga 
qadar yagona yer solig’ini to’lashga tadbiq etiladi: 
- 
yagona yer solig’ini hisoblanayotganda soliq olinadigan bazadan O’zbekiston 
Respublikasining Soliq kodeksiga binoan yer solig’iga tortilmaydigan yer uchaskalarining 
maydoni chiqarib tashlanadi. 
Yagona yer solig’ini to’lovchilar mustaqil ravishda, yer maydoni, ba’zaviy stavkalar va 
tuzatish koeffisiyentlaridan kelib chiqib hisoblaydilar. 
Qishloq xo’jaligida foydalaniladigan yerlarda ularning maydonlari yer tuzish xizmati 
tomonidan o’tkaziladigan yer hisobi ma’lumotlari qishloq xo’jaligi ekinlari va maydonlari 
asboblar yordamida o’lchash materiallari, shuningdek ixtisoslashtirilgan loyihalash va tadqiqot 
tashkilotlari o’tkazgan tekshiruvlarining boshqa materiallari bilan tasdiqlanishi kerak. 
Qishloq xo’jaligi yerlarida yagona yer solig’ining ba’zaviy stavkalari qilib quyidagilar 
aniqlangan. 
Sug’oriladigan yerlar bo’yicha - 1-darajali yerlari (bonitet bali 10 gacha); 
-lalmikor yerlar bo’yicha - tekislik zonasi yerlari; 
-pichanzor va yaylovlar bo’yicha «cho’l» mintaqasi yerlari; 
Har bir yer maydoni turi bo’yicha (sug’oriladigan yerlar, lalmikor yerlar, pichanzorlar, 
yaylovlar va hokazo) tegishli ba’zaviy stavkalar va tuzatish koeffisiyentlari qo’llaniladi, ularni 
O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi umumiy belgilangan tartibda joylarga yetkazadi. 
Sug’oriladigan qishloq xo’jaligi yerlaridan ba’zaviy stavkalar sifatida tegishli tuman va 
shahar bo’yicha tasdiqlangan stavkalar qabul qilinadi. 
Lalmi yerlar, pichanzorlar va yaylovlardagi ba’zaviy stavkalar sifatida Qoraqalpog’iston 
Respublikasi va viloyatlar bo’yicha tasdiqlangan stavkalar qabul qilinadi. 
Ijtimoiy imoratlar, suv havzalari, kanallar, kollektorlar va yo’llar band qilgan yerlar, 
shuningdek, qishloq xo’jaligida foydalanilmaydigan boshqa yerlar bo’yicha ba’zaviy stavkalar 
sifatida tegishli tuman va shaharlarning sug’oriladigan yerlari bo’yicha tasdiqlangan stavkalar 
qabul qilinadi. 
Qishloq xo’jalik tovar mahsulotlari ishlab chiqaruvchilari xo’jalik faoliyatiga bog’liq 
bo’lmagan yagona yer solig’ining hisoblab chiqilgan miqdorini yer uchastkasi joylashgan tuman 
byudjetiga, ularga tegishli yerlarning shaharlarda va shaharlarning ma’muriy chegaralarida 
joylashgan qismi uchun yagona yer solig’ini soliq to’lovchi ro’yxatdan o’tgan tuman byudjetiga 
o’tkazadilar. Yagona yer solig’ining hisoblangan summasi davr xarajatlariga qo’shiladi. 
Qishloq xo’jalik tovarlari ishlab chiqaruvchilarga yil davomida yer uchastkasi ajratilgan 
oydan boshlab yagona yer solig’I to’lay boshlaydilar. Xo’jalikning yagona yer solig’ini 
hisoblash usuli quyida keltirilgan. 
Qishloq xo’jalik tovarlari ishlab chiqaruvchilarga yer solig’i bo’yicha imtiyozlar 
belgilanganda, ular shunday huquq vujudga kelgan oydan boshlab to’lamaydilar. Imtiyozlarga 
ega bo’lish huquqi to’xtatilganda, bunday huquq to’xtatilgandan keyin boshlab yer solig’ini 
to’lashni boshlaydilar: 
Qishloq xo’jaligi tovar ishlab chiqaruvchilarining xo’jalik faoliyatiga bog’liq bo’lmagan 
yagona yer solig’ining hisoblangan summasi yer uchastkasi joylashgan hududdagi tuman 
byudjetiga topshiriladi. 
21.8-jadval