13-Amaliy mashg‘ulot Mavzu: mashina-traktor parki ishini rejalashtirish va yoqilg’i moylash materiallari sarfini aniqlash

---

13-Amaliy mashg‘ulot 
 
Mavzu: 
MASHINA-TRAKTOR PARKI ISHINI REJALASHTIRISH VA 
YOQILG’I MOYLASH MATERIALLARI SARFINI ANIQLASH 
 
1. Ishning maqsadi: 
MTA ish unimini oshirish yo‘llari va agrotexnik 
talablar, ishlash jarayoni va uni ishga tayyorlash tartiblari bo‘yicha ko‘nikmalar 
berish. 
 
2. Kerakli jihozlar: 
Agregatlar va o‘quv filmlari. 
3. Ishni tashkil etish tartibi: 
Bir gektarga yoqilg‘i sarfi tajriba yo‘li bilan aniqlanadi. Bunda texnologik 
jarayonni bajarganda Q
i
, agregat salt harakatlanganda Q
s.y
, traktor to‘xtab, dvigateli 
ishlab turgandagi Q
t
yonilg‘i sarflari maxsus o‘lchov asbobi yordamida o‘lchanadi. 
Bularga mos holda almashish (smena) davomida t
i
ish vaqti, t
s.y 
salt yo‘llar vaqti va 
t
t 
to‘xtashlar vaqti hamda agregatning ish unumiW
a
xronometraj qilish yordamida 
aniqlanadi, so‘ngra 1 gektarga yoqilg‘i sarfi hisoblanadi, kg/ga: 
а
Т
Т
й
с
й
с
и
и
W
t
Q
t
Q
t
Q
q



.
.
.
. 
Yoqilg‘i sarfi namunaviy texnologik kartalardan ham olinishi mumkin. 
Moylarning sarfi yoqilg‘i sarfining asosiy turiga nisbatan foizlarda hisoblanadi: 
motor moyi 3...4%, konsistent moylar (solidol, siatim, litol 24, fiol 1) va 
transmissiya moylari 1...2% olinada, o‘rtacha umumiy moy sarfi 5% tashkil etadi. 
Mashina-traktor agregati ishlaganda yoqilg‘ining ortiqcha sarflanishiga 
quyidagilar:dvigatel yoqilg‘i tizimining noto‘g‘ri sozlanishi;yoqilg‘i quyishda, 
tashishda va saqlashda to‘kilishi;agregatning tezlik rejimining noto‘g‘ri tanlanishi 
sabab bo‘ladi. 
YOqilg‘i sarfini kamaytirish uchun bu sabablarni bartaraf etish bilan bir 
qatorda: MTA ning ish unumini oshirish; dvigatelni maqbul tezlik rejimida 
ishlatish va barcha rejimli rostlagichdan foydalanish zarur. 
Agregatlarning ish unumini oshirishda: qamrash kengligi va ish tezligi 
maqbul bo‘lgan agregatlar tuzish; tezkor va serquvvat traktorlardan keng 
foydalanish; keng qamrovli va qurama agregatlardan foydalanish; vaqtdan 
foydalanish koeffitsientini oshirishga yordam beradigan mehnatni ilmiy tashkil
qilishning usullarini (agregatlarni guruhlarga bo‘lib ishlatish va b.) qo‘llash; 
traktorchilar va yordamchi ishchilarning malakasini doimo oshirib borish kerak.

---

Smena vaqtidan foydalanish koeffitsienti quyidagicha topiladi:
 
τ = 
 
Bu erda T
ish
- ishni bajarish uchun ketgan toza vaqt, soat; 
T
sm
– smena vaqti, soat 
Smena vaqti kuyidagi tashkil etuvchilardan iborat:
Tsm = Tish + Tsyur + Ttex + Ttxk + Tbuz + Ttjr +Tyoq +Toho‘ + Tfiz +Tis. 
 
Bu erda: Tish - ishni bajarish uchun ketgan toza vaqt 
Tsyur -salt yurishlar uchun ketgan vaqt 
Ttex - texnologik xizmat ko‘rsatish (urug‘ solish, sig‘imdagi material 
va mahsulotlarni transport vositasiga to‘kish) uchun ketgan vaqt 
Ttxk – texnik xizmat ko‘rsatish uchun ketgan vaqt 
Tbuz - buzilishlarni bartaraf etish uchun ketgan vaqt 
Ttjr – texnologik jarayonni rostlash (urug‘ tushmay qolishi , ishchi 
qismlarni tozalash) uchun ketgan vaqt 
Tyoq – yoqilg‘i yo‘qligi uchun to‘xtab turganligi uchun ketgan vaqt 
Toxo‘ - ob-havo o‘zgarishi (yomg‘ir, qor, shamol, tuman) tufayli bekor 
turish uchn ketgan vaqt 
Tfiz – traktorchi va yordamchi ishchilarning fizologik va maishiy 
ehtiyojlari uchun (noxushlik va b.) ketgan vaqt 
Tis. – ish sifatini nazorat qilish uchun ketgan vaqt va boshqalar 
Agregatning ish unumini oshirishda quyidagilarga alohida ahamiyat 
berish lozim: 
-
Qamrash kengligi va ish tezligi maqbul bo‘lgan agregatlar tuzish; 
-
Tezkor va serquvvat traktorlardan keng foydalanish; 
-
Keng qamrovli va qurama agregatlardan foydalanish; 
-
Vaqtdan foydalanish koeffitsientini oshirishga yordan beradigan mehnatni 
ilmiy tashkil qilishning ilg‘or usullarini (agregatlarni guruhlarga bo‘lib 
ishlatish va b.) qo‘llash; 
-
Traktorchilar va yordamchi ishchilarning malakasini doimo oshirib borish 
va hokazolar. 
 
 
 
4. Ish bo‘yicha hisobotda:
ishning maqsadi, agregatning yoqilg‘i sarfini 
xisoblash va agrotexnik talablar, ishlashi va uni ishga tayyorlash tartiblari 
ko‘rsatilishi kerak.
 
 
Nazorat savollari: 

---

1.Smena vaqtidan foydalanish koeffitsienti qanday aniqlanadi? Uni qanday 
oshirish yo‘llarini bilasiz?
2.Bajarilgan ishga yoqilg‘i sarfi qanday topiladi?
3.Agregatning ishlayotganda yoqilg‘ining ortiqcha sarflanishiga ta’sir etuvchi 
qaysi omillarni bilasiz?