13-ma'ruza Mavzu : Karxonolar o’z-ora qarzlarini bartaraf etishning matematik modeli. Reja: Korxonalarning qarzlarini o'zaro hisoblash masalasining qo'yilishi
Yüklə 51,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
13-ma'ruza Mavzu : Karxonolar o’z-ora qarzlarini bartaraf etishning matematik modeli. Reja: 1. Korxonalarning qarzlarini o'zaro hisoblash masalasining qo'yilishi 2. Uch korxonadan iborat bo'lgan tizim uchun to’lamaslik krizisi 3. Korxanalarnıng o'zaro qarzlarini o'zaro hisoblashnıng matematik modeli 1. Korxonalarning qarzlarini o'zaro hisoblash masalasining qo'yilishi O’z masshtablari bo’yicha aytarli darajada katta bo’lgan har qanday iqtisodiy tizimi, o'zaro unum va xizmat turlari bilan almashuvchi bir nechta ming korxonalarni (firma, korporatsiyalar va h.) o’z ichiga oladi. Hattoki to’g’ridan- to’g’ri birnecha biznes sheriklarga ega kichik korxonasi ham ushbu tizimga tegishli korxonalarnıng ko'plagan soni bilan bilvosita(to'g'ridan-to'g'ri aloqa va ikkinchi bir sheriklar orqali) aloqada bo'ladi va kichik korxonalarning faoliyati(holati) to'g'ridan to'g'ri ushbu tizimning iqtisodiy holatiga bog’lik bo'ladi. Bu tasdiqlash yuzlagan va minglagan iqtisodiy agentlar bilan hamkorlikni qo'llab-quvvatlovchi yirik korporatsiyalar uchun xususan to'g'ri keladi. Iqtisodiy tizimning barcha bo'limlariniing o'zaro aloqalarini, yetkazib beriladigan tayyor mahsulot bo'yicha korxanalar orasida bir biriga to‘lovlarni amalga oshirishda aniq ko'rishga bo'ladi. Haqiqatdan ham, mijozlarga yetkazib berilgan tovar uchun korxona to'lovlarni qabullab olib va bu sarmoyalarni boshqa bir firmalardan sotib olingan xomashyo va uskunalarga sarf qiladi, ya’ni ishchi kuch sotip olish uchun, reklama berishga va sistemaning uzliksiz ishlash uchun zarur bo'lgan boshqa harakatlarga sarflaydi. Demak, bu korxonaning iqtisodiy aylanishiga yanada ko'p sonli biznes sheriklarii qo'shimcha jalb qililadi. O'z navbatida korxonadan tovar olgan mijozlar, bu tovarni olib, qaytadan sotishga jo'natadi yoki uni yakka tovar chiqarish uchun foydalanadi va h.k., shuning bilan ular iqtisodiy faoliyatiga ishtirok etadigani agentlar sonini yanada ko’paytiradi Agarda, unum bilan ta'minlash va ular uchun to'lovlari o'z vaqtida amalga oshirilsa, u holda iqtisodiy tizimning moliyaviy aylanishiga hech qanday xavfli holat paydo bo'lmaydi. Korxonalar o'z faoliyatini davom ettirish uchun, bank hisobida joylashgan o'zlarining moliyaviy resurslarining ancha qismini ishlatishlari shart emas, ayniqsa asosiy fondlarni ( yer, inshootlar, uskunalar, texnologiyalar ) sotish zarurligi yo'q bo’ladi. Haqiqatda, tovarni etkazib berish va uning to'lovlari orasida, yoki barcha tovarlarga to'liq yoki bir uning bir qismini oldindan to'lash va bunnan sung tovarni kelasi etkazib berish bo’yicha har doim vaqt bo’yicha kechikishlar bor bo'ladi. Lekin bu yerda mana bu hol paydo bo'lishi mumkin. Bazi-bir iqtisodiy, moliyaviy, ichki yoki sirtqi siyosat, ijtimoiylik, psixologik va boshqada sabablariga aloqador to'lovlarning ushlanishga tushish vaqti, korxonaning sarmoyasi aylanish vaqti bilan teng bo'lib,u o'rinlanmagan to'lovlarning yoki unum bilan ta'minlashning absolyut mohiyatlari, korxonaning bo’sh aylanishdagi mahsulot vositlarining miqdori bilan baravar bo'ladi. Bu holatda to'lovchilik krizisi paydo bo'ladi va u barcha iqtisodiy tizimini aytarlikday darajada krizisga olib kelishi mumkin bo'ladi. Darvoqe, tayyor mahsulot uchun korxona o'z vaqtida to'lovlarini (yoki pulini to’lab, mahsulotni olmasa ) olmasa, u yerda bu korxona o'z ta'minlashlari bilan hisoblasha olmaydi, o'z navbatida ta'minlovchilarda o'z mijozlari bilan hisoblasha olmaydi, u mijozlar bo'lsa o'z mijozlari bilan hisoblasha olmaydi va shu yo'sinda to'lash ketma ketligi davom etiladi. Shu tariqa barcha tizimni o'z ichiga qamraydigan to'lov yo’li paydo bo'ladi. Ular, shu turg’unligi ma'lumki, bu ularning umumiy soni -chamasi yetishi mumkin, bunda korxonalarning umumiy soni. Barcha yo’l bo'yicha qarzlarning absolyut taxminlarning yig’indisi, bu korxonalarning bo’sh aylanishdagi mahsulot vositalarıning miqdoriga oshib tark etishi mumkin emas, u bu korxonaning asosiy jamg'armasining bahosi bilan teng bo’lishi ham mumkin. Tizim past sharoitga tushadi - korxona mahsulot chiqarish ishlarini to'xtatadi, yoki takroriydan bir-biridan qarz oladi, shu tariqa o'zaro qarz miqdori yanada ko’payadi. Baholanki bu holatning yechimini topish uchun bu usuldan foydalanish mumkin: ba’zi bir vakillik idorasi (masalan, bosh milliy bank ) barcha korxonalariga bir vaqtda kredit beradi, bu kredit miqdori ularning barcha qarzlar yig’indisiga teng bo'ladi. U yerda ular o'zaro hisoblashadi va bundan so’ng kreditni qaytarib beradi. Lekin bunday kredit emissiyasi barcha noqulay natijalari bilan inflyatsiyaning kuchayishiga olib kelishi mumkin. Yüklə 51,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|