13-Ma’ruza: sathni o’lchash usullari va asboblari

3 – rasm. Suyuqlik sathini qalqovichli o‘lchash 
sxemasi 
4 –rasm. 
O‘zgaruvchan 
botishli silindrik 
qalqovich 
siljishining 
sxemasi 

---

66 
F
g
C
h
x
g
s





)
(
1


(9) 
SHunday qilib qalqovichli sath o‘lchagichning statik tavsifi chiziqlidir, bu erda uning sezgirligi 
F ni orttirish bilan yoki ilgakning bikrligi C ni kamaytirish bilan orttirilishi mumkin. 
(9) ifodadan ko‘rinib turibdiki, konkret sath o‘lchagichdan foydalanganda qo‘shimcha xatoliklar 
ushbu C, F, ρ
s
-ρ
g
kattaliklarning o‘zgarishi hisobiga paydo bo‘lishi mumkin. SHu kattaliklarning 
o‘zgarishiga idishdagi harorat va bosimning 
o‘zgarishi sabab bo‘ladi, bu erda, ρ
s
-ρ
g
ayirmaning o‘zgarishidan hosil bo‘ladigan 
xatolik eng katta bo‘ladi. 
5–rasmda davriy cho‘kadigan qalqovichli 
sath o‘lchagichning sxemasi ko‘rsatilgan. Bu 
asbob 
ko‘rsatishlarni 
pnevmatik 
usulda 
masofaga uzatadi. Qalqovich 1 torsionli naycha 
3 uchiga o‘rnatilgan richag 2 ga osilgan. 
Qalqovich o‘z og‘irligi bilan torsionli naycha va 
uning ichidagi po‘lat sterjen 4 ni buradi, burilish 
burchagi 
sath 
o‘zgarganda qalqovichning 
o‘zgaradigan og‘irlik kuchiga mutanosib. 
Qalqovich shunday og‘irlikka egaki, u 
suyuqlikka 
batamom 
cho‘kkanda, qalqib 
chiqmaydi. Sterjen 4 ning bo‘sh uchida 
pnevmoqurilma 7 ning zaslonkasi (to‘siq) 5 
mahkamlangan. Torsionli naychaning sterjeni 
burilganda to‘siq soplo 6 ga nisbatan shu burilish burchagiga teng burchakka siljiydi. Pnevmoqurilma 
7 to‘siqning burchakli siljishini ikkilamchi asbob 8 orqali o‘lchanadigan bosimning mutanosib 
o‘zgarishiga aylantiradi. Bosim o‘lchaydigan asbobning shkalasi 8 sath birligida darajalangan. 
Suyuqlik sathni masofadan o‘lchash uchun kuch kompensatsiyasi prinsipiga asoslangan, 
o‘zgarmas tokning 0-5 va 0-20 mA unifikatsiyalangan chiqish signaliga (UB-E rusumli) yoki 20...100 
kPa havo bosimiga mo‘ljallangan (UB-P rusumli) qalqovichli sath o‘lchagichlari qo‘llaniladi va 
qalqovichli sath o‘lchagichlarining o‘lchov chegarasi ushbu qatordan tanlanadi: 0—0,25; 0,4; 0,6; 1,6; 
2,5; 4,0; 6,0; 10,0; 16,0 va 20 m. Aniqlik sinfi 0,6; 1,0; 1,6 va 2,5 bo‘lishi mumkin. Hisob-kitob 
amallari uchun sath o‘lchagichlar asosiy xatoliklari ±1,0 dan 10,0 mm gacha bo‘ladigan qilib 
tayyorlanadi. 
Agressiv suyuqliklar sathni o‘lchashda qalqovich korroziyaga bardosh materialdan tayyorlanadi. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlardan katta zichlikka ega bo‘lgan (azot, neon va b.) suyuqlashtirilgan 
gaz sathini o‘lchashda ham, 32 MPa bosimda va 400 °C gacha bo‘lgan haroratda muhitni nazorat 
qilishda ham foydalaniladi. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlar ma’lum afzalliklarga ega: qurilma sodda, o‘lchash chegarasi katta, 
aniqligi etarlicha katta, agressiv muhitlar sathini o‘lchash mumkin, o‘lchashning harorat chegarasi 
keng. Ularni qo‘llanishni chegaralovchi kamchiliklari: idishda qalqovich borligi, metall ko‘p ketishi, 
kinematik qismlari borligi sababli etarlicha mustahkam emasligi, idishlarda bosim ostida sathni 
o‘lchash qiyinchiliklari.