13-Ma’ruza: sathni o’lchash usullari va asboblari

 
1 – jadval 
O‘lchash diapazoniga ko‘ra sath o‘lchagichlar 
Diapazon 
O‘lchash 
chegarasi 
Qo‘llanish sohasi 
Tor 
0 – 450 mm 
Avtomatik tartibga solish tizimlarida 
Keng 
0.5 – 20 m 
Tovarlarni hisobga olish operatsiyalarini o‘tkazish 
uchun 
O‘lchanadigan muhitning xarakteri va ishlash prinsipiga ko‘ra sathni o‘lchash asboblari quyidagi 
guruhlarga bo‘linadi: vizual; qalqovichli; gidrostatik; elektrik (sig‘imli, aktiv qarashliklarning 
o‘zgarishiga muvofiq va induktivli); radioizotopli; ultratovushli; radioto‘lqinli; termokonduktometrli; 
vaznli va boshqalar. SHularning ayrimlari bilan tanishib chiqamiz. 
 
SATH O‘LCHASHNING VIZUAL VOSITALARI 
 
SHuni alohida ta’kidlash mumkinki, mazkur o‘lchash vositalariga o‘lchov chizg‘ichlari, 
reykalar, lotli ruletkalar (silindirik sterokenli) va sath o‘lchovchi shishalar (oxirgisi ko‘roq qo‘llaniladi) 
kiradi. Sathni sath o‘lchovchi shishalar yordamida o‘lchash tutash idishlar qonuniga asoslangan. 

---

64 
Sath o‘lchagich shishaning prinsipial sxemasini ko‘rib chiqamiz (eng keng tarqalganligi sababli). 
Sxema 1–rasmda keltirilgan. Ko‘rsatkich shisha 1 armatura yordamida idishning pastki va ustki 
qismlari 
bilan 
birlashtiriadi. 
1 
trubkadagi 
suyuqlik 
meniskining holatini kuzatib idishdagi suyuqlik sathining 
holati haqida fikr yuritiladi. Rezervuardagi va shisha trubka 
(nay) dagi suyuqlik teyaturalari farqiga bog‘liq bo‘lgan 
qo‘shimcha xatolikni bartaraf etish uchun o‘lchashdan avval 
sath o‘lchagich shishalar yuviladi. Bu vazifani ventil 2 
bajaradi. Mexanik mustahkamligi past bo‘lganligi sababli sath 
o‘lchagich shishalarni uzunligi 0.5 m ortiq bo‘lmaydi.
SHuning uchun, rezervuarlarda sathni o‘lchash uchun 
ularda bir–birini to‘ldirib turuvchi bir nechta sath o‘lchagich 
shishalar o‘rnatiladi. Sath o‘lchagich shishalar 3 MPa 
bosimgacha va 300 
0
C haroratgacha qo‘llaniladi. Sathni sath 
o‘lchagich shishalar bilan o‘lchashning absalyut xatoligi ±(1 – 
2) mm. 
Qoida bo‘yicha inson kuzatayotgan qurilmalarda 
qo‘llaniladi.