13-Mavzu: “ ma’lumotlar butunligining formal modellar ”

2. Semantik tarmoqlar.
Bu turdagi model asosida ilgari semantik to’r deb nomlangan konstruksiya yotadi. To’rli modellarni formal tarzda quyidagi ko’rinishda berish mumkin:
H=₁, C₂,…,C_n, G>.
Bu yerda I axborot birliklar to’plami; C₁, C₂, …, C_n - axborot birliklar orasidagi bog’lanish turlari to’plami. G tasvir berilgan bog’lanish turlari to’plamidan I ga kiradigan axborot birliklar orasidagi bog’lanishlarni beradi.
Modellarda ishlatiladigan bog’lanishlarning turlariga bog’liq holda sinflashtiruvchi to’rlar, funksional to’rlar va ssenariylar farqlanadi. Sinflashtiruvchi to’rlarda strukturalashtirish munosabati qo’llaniladi. Bunday to’rlar bilimlar bazasida axborot birliklar o’rtasida turli xil iyerarxik munosabatlarni kiritishga imkon beradi. Funksional to’rlar funksional munosabatlarning mavjudligi bilan xarakterlanadi. Ularni ko’pincha hisoblovchi modellar deb atashadi, chunki ular bir axborot birliklarni boshqalari orqali «hisoblash» proseduralarini tavsiflashga imkon beradi. Ssenariylarda kauzal munosabatlar, «vosita-natija», «asbob-harakat» va h.k. turdagi munosabatlar ishlatiladi. Agar to’rli modelda turli xil bog’lanishlar ruxsat etilsa, u holda ularni odatda semantik to’rlar deb atashadi.


3. Freymli modellar va ularda boshqarish.
Boshqa turdagi modellardan farqli ravishda freymli modellarda protofreym deb ataladigan axborot birliklarning qat’iy strukturasi qayd qilinadi. Umumiy holda u quyidagicha ko’rinishda bo’ladi:
(Freym nomi:

1. 
   slot nomi (1- slot qiymati)
   
2. 
   slot nomi (2- slot qiymati)
   

………………………………..
K- slot nomi (K- slot qiymati))
Slotning qiymati ixtiyoriy narsa bo’lishi mumkin (son yoki matematik munosabatlar, tabiiy tildagi matnlar yoki dasturlar, xulosa qoidalari yoki mazkur freym yoki boshqa freymning boshqa slotlariga murojaat). Slotning qiymati sifatida quyiroq darajadagi slotlar to’plami bo’lishi mumkin, bu esa freymli taqdim etishlarda «ichkima-ichki prinsipini» amalga oshirishga imkon beradi.
Freymni aniqlashtirishda unga va slotlarga aniq nomlar beriladi va slotlarni to’ldirish sodir bo’ladi. Shunday qilib, protofreymlardan freym-ekzemplyarlar hosil qilinadi. Boshlang’ich protofreymdan freym-ekzemplyarga o’tish slot qiymatini asta- sekin aniqlashtirish hisobiga ko’p qadamli bo’lishi mumkin.
Agar slot nomli va qiymatlari sifatida 4.1 jadvaldagi ma’lumotlardan foydalansak, u holda freym-ekzemplyar hosil bo’ladi:
(Ishchilar ro’yxati:
Familiyasi(Popov–Sidorov–Ivanov–Petrov)
Tug’ilgan yili(1965–1946–1925–1937)
Mutaxassisligi(slesar–tokar–tokar–santexnik)
Staji(5–20–30–25))
Freymlar orasidagi bog’lanish «aloqa» nomli maxsus slotning qiymatlari orqali beriladi. IT sohasidagi mutaxassislarning bir qismi bilimlarni taqdim etishda freymli modellarni maxsus ajratishga ehtiyoj yo’q deb hisoblashadi, chunki ularda boshqa turdagi modellarning barcha asosiy xususiyatlari birlashtirilgan.