14-ma'ruza. Ekspert tizimlar turlari, yaratish bosqichlari va sinflari

Masala va topshiriqlar

1. Tibbiy tashxis masalasiga ekspert tizim yarating.

2. Texnik tashxis masalasiga ekspert tizim yarating.
3. «Diskret matematika» fanidan talabalar bilimini baholovchi ekspert tizim yarating.
4. «Sun’iy intellekt» fanidan talabalar bilimini baholovchi ekspert tizim yarating.
5. «Ma’lumotlarning intellektual tahlili» fanidan talabalar bilimini baholovchi ekspert tizim yarating.
6. «Oliy matematika» fanidan talabalar bilimini baholovchi ekspert tizim yarating.
7. Dars jadvali tuzuvchi ekspert tizim yarating.
8.Ichimlik suvining tarkibini tahlil qiluvchi ekspert tizim yarating.
9. Shaxsiy kopyuterlarning nosozligiga tashhis qo’yuvchi ekspert tizim yarating.
10. Avtomobillarning texnik nosozligini tushuntiruvchi ekspert tizim yarating.


16-ma’ruza uchun testlar

1. 
   DENDRAL qanday vazifani bajargan?
   

a) murakkab organik molekulalar strukturalarini tanish uchun qo’llaniladigan ekspert tizim;
b) idrok etuvchi, dinamik muhitda murakkab rejalarni amalga oshiruvchi ekspert tizim;
c) mehanik integrallashgan robotlarni boshqaruvchi ekspert tizim;
e) robotlarni ishlab chiqarishga mo’ljallangan ekspert tizim.

2. 
   MYCIN qanday vazifani bajargan?
   

a) ichak kasalliklariga tashxis qo`yuvchi ekspert tizim;
b) murakkab rejalarni amalga oshiruvchi ekspert tizim;
c) iqtisodiy masalalarni boshqaruvchi ekspert tizim;
e) bank operatsiyalariga mo’ljallangan ekspert tizim.

3. 
   PROSPECTOR qanday vazifani bajargan?
   

a) foydali qazilmalarni topishda maslahat beruvchi ekspert tizim;
b) loyihalashni amalga oshiruvchi ekspert tizim;
c) biznes masalalarni boshqaruvchi ekspert tizim;
e) bank operatsiyalariga mo’ljallangan ekspert tizim.

4. 
   Prolog, FRL, KRL, GUS - nima?
   

a) mantiqiy dasturlash tillari;
b) loyihalashni amalga oshiruvchi ekspert tizimlar;
c) biznes masalalarni boshqaruvchi muloqat tizimlar;
e) bank operatsiyalariga mo’ljallangan dasturlar.

5. 
   Ekspert tizimlar yo’nalishdagi masalalarga ………………. kabilar kiradi.
   

a) b) va e) javoblar to’g’ri;
b) inson-ekspertga qiyin tyulgan tadqiqotlar;
c) operatorga va foydalanuvchiga qiyin tyulgan tadqiqotlar;
e) bilimlarga va masalani echish uchun xulosalash proseduralariga asoslangan dasturlar yaratish.

6. 
   Foydalanuvchilar tomonidan ekspert tizimlarga qiziqish asosan qanday factorlar bilan belgilanadi?
   

a) Barcha javoblar to’g’ri;
b) Foydalanuvchi dasturlashni bilmasa ham, o’zining tajribasi va bilimidan foydalanib masalani mustaqil ishlab chiqadi;
c) Qachonki masalalarning echimi mavjud bo’lmasa yoki echish algoritmi nomalum bo’lsa;
e) Natijalar inson-ekspert natijalaridan qolishmasa, ba’zi hollarda inson-ekspert imkoniyatlaridan yuqoriroq natijalarga erishsa.
7. Еkspеrt tizim nimа?

1. 
   Blimlаrgа аsоslаngаn аmаliy mulоqоt tizimi;
   

b) Amаliy matematik paket;
c) Mа’lumоtlаr bаzаsini bоshqаrish tizimi;
e) Faqat formulalarga аsоslаngаn tizim.
8. Bilimlаr bаzаsi nimа?

1. 
   Prеdmеt sоhа vа mаsаlаni qаndаy yеchish hаqidаgi fоrmаllаshtirilgаn bilimlаr;
   
2. 
   Prеdmеt sоhа hаqidаgi fоrmаllаshtirilgаn bilimlаr;
   
3. 
   Prеdmеt sоhа hаqidаgi mа’lumоtlаr bаzаsi;
   

e) Prеdmеt sоhаning lug’аti.
9. Еkspеrt tizimlarning asosiy xususiyatlari ifodalovchi javoblarni ko’rsating?

1. 
   b) va c) javoblar to’g’ri;
   
2. 
   bilimlar doim to`planib va yangilanib boriladi;
   

c) bashorat qilish qobiliyatiga ega va o`quv qo`llanma sifatida foydalanilishi mumkin.
e) faqat bashorat qilish qobiliyatiga ega.

10. Еkspеrt tizimning muhimligini ifodalovchi to’g’ri javovlarni ko’rsating?

1. 
   b) va e) javoblar to’g’ri;
   
2. 
   Yеchimi iqtisоdiy sаmаrа оlib kеlаdigаn аmаliy mаsаlаlаr ko’lаmini
   

оshirаdi;

3. 
   Siklli echimlar bo’ladi;
   

e) Yuqоri sifаt vа uzоq muddаtlilikgа еrishish.
11. Bilimlar injeneri o`zgartiradigan bilimlar–bu……………….bilimlar hisoblanadi.
а) izohlanuvchi;
b) izohlanmaydigan;
с) texnologik;
e) yordamchi.
12. Predmet sohasi va qo`yilgan masalalarni yechishda ma’lumotlarni shakllantirish usullari haqidagi bilimlar-bu ……………… hisoblanadi.
а) predmetli bilimlar;
b) izohlanmaydigan;
с) izohlanuvchi;
e) yordamchi.
13. Joriy holatga mos keluvchi bilimlarni izohlash usullarini tanlash uchun qo`llaniluvchi bilimlar-bu ……………… hisoblanadi.
а) yechuvchi bilimlar ;
b) predmetli bilimlar;
с) izohlanuvchi;
e) yordamchi.
14. Bilimlar tizimini yaratishda va tushuntirishlarni bajarishda qo`llaniladigan bilimlar-bu ……………… hisoblanadi.
а) qo`llab - quvvatlovchi ;
b) predmetli bilimlar;
с) izohlanuvchi;
e) yechuvchi bilimlar.
15. Bilimning yaratilgan vaqti, bilimlar muallifi va boshqalar haqidagi ma’lumotlarni saqlaydigan bilimlar-bu ……………… hisoblanadi
а) texnologik bilimlar ;
b) predmetli bilimlar;
с) qo`llab - quvvatlovchi;
e) yechuvchi bilimlar.
16. Bilimlarning mazmunli tasvirlanishi, bilimlarni kiritish sabablari, bilimlarning belgilanishi haqidagi bilimlarni saqlaydigan, bilimlardan foydalanish usullari va olinadigan samarani tasvirlaydigan bilimlar-bu ……………… hisoblanadi
а) semantik bilimlar ;
b) texnologik bilimlar;
с) predmetli bilimlar;
e) yechuvchi bilimlar.
17. Ekspertiza sohasidagi qoidalarni qo`llashning maqsadga muvofiqligini asoslash uchun ishlatiladigan bilimlar-bu ……………… hisoblanadi
а) metabilimlar ;
b) semantik bilimlar;
с) predmetli bilimlar;
e) texnologik bilimlar.
18. Ekspert tizimda joriy vaqtdagi yechilayotgan masalada boshlang`ich va oraliq ma’lumotlarni saqlashga mo`ljallangan komponent-bu ……………… hisoblanadi
а) ishchi xotira;
b) bilimlar bazasi;
с) tushuntiruvchi komponent;
e) muloqotli komponent.
19. Ekspert tizimda ishchi xotiradagi boshlang`ich ma’lumotlar va bilimlar bazasidagi bilimlardan foydalanib, shunday qoidalar ketma-ketligini shakllantiradigan, ularni boshlang`ich ma’lumotlarga qo`llab masalaning yechimiga olib keladigan komponent-bu ……………… hisoblanadi
а) yechuvchi (bilimlar injeneri);
b) ishchi xotira;
с) tushuntiruvchi komponent;
e) muloqotli komponent.
20. Foydalanuvchi – ekspert tomonidan amalga oshiriluvchi bilimlar bilan ekspert tizimni to`ldirish jarayonini avtomatlashtiradigan komponent-bu …………… hisoblanadi.
а) bilimlarni hosil qilish;
b) ishchi xotira;
с) yechuvchi (bilimlar injeneri);
e) muloqotli komponent.
21. Statik ekspert tizim nechta asosiy komponentalardan iborat?
а) 6;
b) 5;
с) 7;
e) 9.
22. Dinamik ekspert tizim nechta asosiy komponentalardan iborat?
а) 8;
b) 6;
с) 7;
e) 9.
23. Dinamik ekspert tizimlarga statik ekspert tizimlardagi komponentalarga qo’shimcha ravishda nechta komponentalar qo’siladi?
а) 2;
b) 3;
с) 4;
e) 6.
24.Ekspert tizimni yaratishda yechimini kutayotgan masalalarni aniqlash, ekspert tizimni ishlab chiqishning maqsadi, expertlar va foydalanuvchi tiplarini aniqlash………………..bosqichida bajariladi.
а) idenfikatsiyalash;
b) formallashtirish;
с) bajarish;
e) testdan o’tkazish.
25.Ekspert tizimni yaratishda muammo sohasining tarkibiy tahlilini o`tkazish, qo`llaniluvchi tushunchalar va ularning o`zaro aloqasi aniqlash, masalaning yechilish usulini belgilash.………………..bosqichida bajariladi.
а) kontseptuallashtirish ;
b) formallashtirish;
с) idenfikatsiyalash;
e) testdan o’tkazish.
26.Ekspert tizimni yaratishda asosiy tushunchalarni shakllantirish, texnik vositalarni tanlash, bilimlarni namoyish etish va izohlash usullarini aniqlash, tizimning ishini modellashtirish..………………..bosqichida bajariladi.
а) formallashtirish;
b) kontseptuallashtirish;
с) idenfikatsiyalash;
e) testdan o’tkazish.
27. Ekspert tizimni yaratishda ekspert tomonidan bilimlar bazasini to`ldirishni amalga oshirish..………………..bosqichida bajariladi.
а) bajarish;
b) kontseptuallashtirish;
с) idenfikatsiyalash;
e) formallashtirish.
28. Ekspert tizimlar bajaradigan vazifasi bo`yicha …………. ekspert tizimlarga bo’linadi.
а) umumiy vazifani bajaruvchi va maxsuslashtirilgan;
b) umumiy vazifani bajaruvchi va kontseptuallashtirilgan;
с) maxsuslashtirilgan va idenfikatsiyalashtirilgan;
e) formallashtirilgan va maxsuslashtirilgan.
29. Ekspert tizimlar tashqi muhitga bog`liqlik darajasiga qarab …………. ekspert tizimlarga bo’linadi.
а) statik va dinamik;
b) umumiy vazifani bajaruvchi va kontseptuallashtirilgan;
с) umumiy vazifani bajaruvchi va idenfikatsiyalashtirilgan;
e) formallashtirilgan va maxsuslashtirilgan.
30. Ekspert tizimlar foydalanish turiga qarab ……….………. ekspert tizimlarga bo’linadi.
а) izolyatsiyalangan, boshqa tizimga kirish-chiqishga mo`ljallangan va gibrid;
b) statik , dinamik va kontseptuallashtirilgan;
с) izolyatsiyalangan , umumiy vazifani bajaruvchi va gibrid;
e) formallashtirilgan, maxsuslashtirilgan va dinamik.
31. Ekspert tizimlar yechiladigan masalaning murakkabligiga qarab …………. ekspert tizimlarga bo’linadi.
а) oddiy, o`rta va murakkab;
b) statik , dinamik va kontseptuallashtirilgan;
с) oddiy, umumiy vazifani bajaruvchi va gibrid;
e) izolyatsiyalangan, maxsuslashtirilgan va statik.
32. Ekspert tizimlar qurish jarayoniga qarab …………. ekspert tizimlarga bo’linadi.
а) tadqiqiy va taqdimotli namunaviy hamda ishlab chiqarishga va tijoratga mo`ljallangan namunaviy;
b) statik va umumiy vazifani bajaruvchi hamda dinamik va kontseptuallashtirilgan;
с) oddiy va o`rta hamda gibrid va murakkab;
e) izolyatsiyalangan va oddiy hamda maxsuslashtirilgan va statik.
33. Sil kasalligiga tashxis qo`yuvchi ekspert tizim-bu.......................
а) PUFF;
b MACSYMA ;
с) POMME;
e) AIRPLANE.
34. Mevali bog`larga qarashga maslahat beruvchi ekspert tizim-bu.................
а) POMME;
b MODIS ;
с) PUFF;
e) AIRPLANE.
35. Energetik tizimlarda ishdan chiqish holatlarini aniqlash va tuzatish uchun ekspert tizim-bu.................
а) MIDAS;
b) ACES;
с) PUFF;
e) AIRPLANE.
36. Xaritada o`zgarish kiritish bo`yicha kartografik ishlarni amalga oshish uchun ekspert tizim-bu.................
а) ACES;
b) MIDAS;
с) ACES;
e) AIRPLANE.
37. Analitikka tutuvchi signalni jo`natgan radar turini aniqlashga yordam beruvchi ekspert tizim-bu.................
а) ASTA;
b) ACES;
с) DART;
e) HANNIBAL.
38. Raqibning radioalmashish razvedkasi sohasida vaziyatni baholashni amalga oshiruvchi ekspert tizim-bu.................
а) HANNIBAL;
b) ACES;
с) DART;
e) ASTA.
39. Katta EHM dagi katta razryadli MVS operatsion tizimlarni boshqaruvchi ekspert tizim-bu.................
а) YES/MVS;
b) HANNIBAL;
с) DART;
e) ASTA.
40. Telefon tarmog`idagi nosozliklarni aniqlaydigan va uni sozlash va tiklash chora-tadbirlari bo`yicha tavsiyalar beruvchi ekspert tizim-bu.................
а) ACE;
b) YES/MVS;
с) DART;
e) HANNIBAL.
41. Samolyot yerga qo`nishida uchuvchiga yordam beruvchi ekspert tizim-bu............................
а) AIRPLANE;
b) SAMOLYOT;
с) YES/MVS;
e) DART.
42. Baku neftni qayta ishlash zavodida ishlab chiqarishni rejalashtiradigan ekspert tizim-bu............................
а) ESPLAN;
b) AIRPLANE ;
с) YES/MVS;
e) SAMOLYOT.